ਸਾਹਿਤ

ਠੰਢੀ ਅੱਗ ਫਿਰ ਸੁਲਗ਼ ਗਈ। ਸੁਖਬੀਰ ਨੇ ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪਿਉ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ, ‘‘ਭਾਪਾ, ਕਿਉਂ ਔਖਾ ਹੋਈ ਜਾਨੈ? ਠੇਕੇ ’ਤੇ ਦੇ ਦਿੰਨੇ ਆ। ਠੇਕੇ ਦੇ ਪੈਸਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਆਜ ’ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਦੇਖ ਲਓ। ਫ਼ਸਲ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਨਫ਼ਾ ਕਰੂ। ਜਿੰਨੀ ਬਿਨਾਂ ਸਰਦਾ ਨਹੀਂ ਉਨੀ ਰੱਖ ਲਓ।’’ ‘‘ਓਏ ਆਪਾਂ ਵਿਹਲੇ ਕੀ ਕਰਾਂਗੇ?’’ ‘‘ਭਾਪਾ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਹੀ ਜਾਊਂ। ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਨੌਕਰੀ ਨ੍ਹੀਂ ਚਾਕਰੀ ਨ੍ਹੀਂ।’’ ‘‘ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ ਐ ਭਾਈ।’’ ‘‘ਮੈਂ ਅੱਜ ਪਾਸਪੋਰਟ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਜਾਊਂਗਾ। ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਬਸੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੋਸ਼ ਉੱਡ ਗਏ। ਉਸ ਨੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਤਾੜਨਾ ਠੀਕ ਨਾ ਸਮਝਿਆ। ਉਹ ਅੱਜ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਜਵਾਕਾਂ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਤੋਂ ਭਲੀਭਾਂਤ ਜਾਣੂ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਪੁੱਤ, ਆਪਣੇ ’ਚ ਏਨੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਨ੍ਹੀਂ ਪੈਸੇ ਲਾਉਣ ਦੀ।’’ ‘‘ਭਾਪਾ, ਮੈਂ ਕਿਹੜਾ ਇੱਥੇ ਮੁੜ ਕੇ ਆਉਣੈ। ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚ ਦਿਉ।’’

ਅਠਾਈ ਸਤੰਬਰ ਦੇ ‘ਦਸਤਕ’ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਦਾ ਲੇਖ ‘ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਈਸੜੂ ਦੀਆਂ ਗੋਆ ਵਿੱਚ ਆਖ਼ਰੀ ਘੜੀਆਂ’ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਵਕਤ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਬਹੁਤ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ...

ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਸਨੀਕ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸੂਫ਼ੀ ਰਹੱਸਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਚੁਬਾਰਾ ਕੱਟਡ਼ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਨ ਕਿਵੇਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਸਾਡੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਅਹਿਮ ਹੈ ਕਿ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਕੌਣ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਟਰਾਲੀ ਤੋਂ ਚਾਰਾ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਲਡ਼ਕਾ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਔਖੇ ਸੌਖੇ ਭੁੱਖ ਜਰ ਲਵਾਂਗੇ, ਪਸ਼ੂ ਭੁੱਖੇ ਨਹੀਂ ਜਰੇ ਜਾਂਦੇ। ਟਰਾਲੀਆਂ ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਵੀ ਇੱਧਰ ਆਈਆਂ ਸਨ, ਮੰਗਣ ਦੀ ਜਾਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਕਿਵੇਂ ਮੰਗਾਂ, ਸ਼ਰਮ ਆਈ ਗਈ।’’ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਪੁੱਤਰ ਆਪਾਂ ਕਿਰਤ ਕਰਕੇ, ਕਮਾ ਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਆਂ, ਸ਼ਾਬਾਸ਼ੇ ਤੇਰੇ ਸੰਤੋਖ ਦੇ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ’ਚ ਵੱਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਏਂ ਪੁੱਤਰ ... ... ...।’’

ਪੈਰ ਚਿੱਕਡ਼ ਕਰਕੇ ਗਿੱਲੇ ਸਨ ਤੇ ਜਿਸਮ ਹੁੰਮਸ ਕਰ ਕੇ। ਪਰ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਨੰਗੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਦਾ ਵੱਲ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਇੱਕ ਅੱਧਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਮੁੱਕਣ ਮਗਰੋਂ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਨਿਭਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਡਿਊਟੀ ਦਾ ਗ਼ਰੂਰ ਵੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਇਸ ਗ਼ਰੂਰ ਕਰ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਭੁੱਖ ਵੀ ਵਿਸਰ ਗਈ। ਦਰਅਸਲ, ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਰੋਟੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਾਧੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਤਾਂ ‘ਮੈਂ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਜਾਨਾਂ’ ਕਹਿਣਾ ਹੀ ਅਸਲੋਂ ਗ਼ੈਰ-ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਰਾਤ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਵੱਜੇ ਸਨ।

ਜੇਰਾ ਸੱਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਓਲ ਘਰ ਤੋਂ ਪਟਿਆਲਾ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸੁਵਖਤੇ ਹੀ ਘਰੋਂ ਚੱਲ ਪੈਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਪਤਨੀ ਦੀ ਦਵਾਈ ਜਿਸ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲੋਂ ਲੈਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਕੋਲ ਭੀੜ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਾਸ਼ਤਾ...

ਰਾਵਣ ਤਰਸੇਮ ਲੰਡੇ ਚਲੋ ਮਾਰ ਦੇਈਏ ਅੱਜ ਆਪਣਾ ਰਾਵਣ ਹੇਠਾਂ ਉਤਾਰ ਦੇਈਏ ਅੱਜ ਆਪਣਾ ਰਾਵਣ। ਸਾਬਣ ਲਾ ਲਾ ਮਨ ਦੇ ਦਾਗ ਮਿਟਾ ਕੇ, ਕੁਝ ਕੁ ਨਿਖਾਰ ਦੇਈਏ ਅੱਜ ਆਪਣਾ ਰਾਵਣ। ਕ੍ਰੋਧ, ਈਰਖਾ, ਲੋਭ, ਹੰਕਾਰ ਤੇ ਸਾੜੇ ਵਾਲਾ, ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਸਾੜ...

ਸਾਰੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਅਪੀਲਾਂ ਨੂੰ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਮੈਚ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਦੇਸ਼ ਵਿਚਲੇ ਅਜਿਹੇ ਤਲਖ਼ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਵੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਬੈਸਰਨ ਵਾਦੀ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਅ ਇਸ ਹਮਲੇ ’ਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਅਜਿਹਾ ਬਦਲਾ’ ਲੈਣ ਦੀ ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਕਾਇਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਆਖਦੀ ਜੀਭ ਕਿ ਚੁੱਪ ਆ ਰਹਿਣ ਔਖਾ, ਧੜਕੇ ਦਿਲ ਕਿ ਕਿਹਾ ਈ ਸਹਿਣ ਔਖਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਦਿੱਤੀ, ਅੱਗੋਂ ਚੁੱਪ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹਿਣ ਔਖਾ। ਚੁਆਤੀ ਆਂਢ-ਗਵਾਂਢ ਨੇ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ, ਚੜ੍ਹਿਆ ਏਦਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹੈ ਲਹਿਣ ਔਖਾ।...

‘ਸੁਰਖ਼ ਰਾਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਮਰਤੀਆਂ’ ਨਾਮੀ ਡਾਇਰੀ ਦਾ ਸਿਰਨਾਵਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅੰਤਰ ਵੇਗ ਅਤੇ ਵਿਵੇਕ ਵੀ ਪ੍ਰੋ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਸਿਮਰ ਸਿਮਰ ਕੇ ਸੁਦ੍ਰਿੜ ਹੋਈਆਂ ਸੰਗਰਾਮੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਨੇ ਘੜਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਡਾਇਰੀ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਜਿੱਤ...

ਫਲਸਫ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੇ ਗਿਆਨਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸਮਕਾਲ ਤੇ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਘੋਖ ਕੇ ਧਰਮ, ਇਤਿਹਾਸ, ਸਾਹਿਤ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਚੌਖਟੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ। ਗਿਆਨ ਸਾਹਿਤ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਅਤੀਤ...

‘‘ਸਾਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਹੁਕਮਾਂ ਅਧੀਨ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਪੁਰਜ਼ੋਰ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਾ ਕਰਨਾ ਸਾਡੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ’ਤੇ ਰੱਖੀਏ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਰੱਖਾਂਗੇ ਤਾਂ ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਪੱਲਡ਼ੇ ਵਿੱਚ ਖਡ਼੍ਹੀਆਂ ਹੋਣ। ਜੇ ਤਰਾਜ਼ੂ ਸਰਕਾਰੀ ਤਾਕਤ ਵੱਲ ਝੁਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।’’

ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਫੜੋ-ਫੜਾਈ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੁਣ ਅਤੇ ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਖ਼ਤੀਆਂ ਸਹਿ ਕੇ ਵੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੌਸਲੇ ਨੂੰ ਡਿੱਗਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤਾ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਮਿਥੇ ਹੋਏ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲਾ ਸੀ। ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਅਦਾਲਤ ਸਾਹਮਣੇ ਅਜਿਹਾ ਬਿਆਨ ਦੇਣਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਅਸਲ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਸੈਂਬਲੀ ਐਕਸ਼ਨ ਲਈ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਚੁਣਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪੱਖ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨੂੰ ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮਕਸਦ ਜੱਜਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਮਨਸੂਬਿਆਂ ਅਤੇ ਖੋਖਲੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਕਰੋੜਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਹਲੂਣਾ ਦੇਣਾ ਸੀ।

ਸੁਭਦਰਾ ਸਾਗਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੱਥ ਵਿਚ ਝੰਡਾ ਡੋਲਣ-ਡਿੱਗਣ ਲੱਗਿਆ, ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭੱਜ ਕੇ ਜਾ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਉਹਨੇ ਝੰਡਾ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ‘ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਜੈ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਾਇਆ। ਉਹ ਆਪ ਹਿੱਕ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਗੋਲ਼ੀ ਨਾਲ ਡਿੱਗਿਆ ਤਾਂ ਜਿਥੇ ਉਹਦਾ ਝੰਡੇ ਵਾਲ਼ਾ ਹੱਥ ਟਿਕਿਆ, ਉਥੇ ਕੱਚੀ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਖੱਡ ਵਰਗਾ ਇਕ ਭੀੜਾ ਟੋਆ ਸੀ। ਝੰਡੇ ਦੀ ਡਾਂਗ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਸਿਰਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਉਸ ਟੋਏ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਗੋਆ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਉੱਚਾ ਝੁੱਲਣ ਲੱਗਿਆ।

ਪ੍ਰੋ. ਜਾਵੇਦ ਨੇ ਮੇਜ਼ ’ਤੇ ਮੁੱਕਾ ਮਾਰ ਕੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘‘... ਏਸ਼ੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਾਇਕੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕਿੱਸੇ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮੀਅਤ ਏ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੂੰ ਮਿਲ ਲਓ- ਉਹ ਆਪਣੀ ਆਪਬੀਤੀ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਅਵੱਸ਼ ਹੀ ਸੁਣਾਏਗਾ। ਸਾਡੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਤਾਂ ਇੰਡੀਆ ’ਚ ਹੀ ਨੇ। ਸਾਡੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਵਾਂ ਅਜਮੇਰ ਸ਼ਰੀਫ਼, ਬਿਹਾਰ ਸ਼ਰੀਫ਼, ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ, ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਤਾਜਮਹਲ, ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ, ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈਆਂ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਗੁਆਇਆ ਏ। ਦੱਸੋ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਗੁਆਇਆ? ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਖਾਨਦਾਨ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਇੰਡੀਆ ’ਚ ਨੇ। ਮੇਰੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਨੂਰਮਹਿਲ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਚੱਲਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ- ‘ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਇਉਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਇਉਂ ਕਰਦੇ ਸੀ’।’’

ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਮਾਨ ਮੌੜ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਛੇਤੀ ਉੱਠਿਆ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਪੈ ਰਹੇ ਮੀਂਹ ਕਾਰਨ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੇ ਖੇਤ ਖਾਦ ਦਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਲੈਣ ਤੇ ਟਰੈਕਟਰ ਦਾ ਕੁਝ ਕੰਮ ਮਿਸਤਰੀ...

ਮਜਲਿਸਾਂ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੱਧਣ ਕਦੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਉੱਡਦਾ ਪੰਜਾਬ ਅੱਜ ਆਖਦੇ ਨੇ ਡੁੱਬਦਾ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ ਪੰਜਾਬ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਰਹੇ ਵਸਦਾ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹੱਸਦਾ ਪੰਜਾਬ ਹਾਸੇ-ਠੱਠੇ ਕਰਦਾ ਪੰਜਾਬ ਹੌਸਲੇ ਰੱਖਦਾ ਪੰਜਾਬ ਜੇਰੇ ਨਾਲ ਅੜਦਾ ਪੰਜਾਬ ਹਾਥੀ ਮੱਥੇ ਨਾਗਣੀ...

ਲੋਕਤੰਤਰ ’ਚ ਸਵਾਲ ਹੀ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਤੋਂ ਭੱਜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਹੀ ਦੱਸੇਗਾ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਆਗੂ ਵੱਲੋਂ ਤੱਥ ਆਧਾਰਿਤ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੇ ਕੇ ਪੁੱਛੇ ਗਏ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ ਜਾਂ ‘ਸਵਾਲ ਖਡ਼੍ਹੇ ਕਰ ਕੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਦੀ’ ਇਸ ਨਵੀਂ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦਿਆਂ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ‘ਚੁੱਪ ਦੀ ਚਾਦਰ’ ਵਲੇਟ ਲਈ ਜਾਵੇਗੀ’?

ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਿਆ ਹੋਵੇ, ਟਿਕੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਉਹਦੇ ’ਤੇ ਅੱਖ ਬੇਲੀ। ਭੰਡਾ-ਭੰਡਾਰ ਜਿਹੀ ਕੋਈ ਕਤਾਰ ਬੱਝੀ, ਕੀਤੇ ਲੀਡਰ ਕੁਝ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਵੱਖ ਬੇਲੀ। ਛੱਡੇ ਨਹੀਂ ਹਾਕਮ ਤੇ ਨਾ ਵਿਰੋਧ ਵਾਲੇ, ਛੱਡਿਆ ਸੁੱਕਾ ਨਾ ਕੋਈ ਵੀ ਪੱਖ ਬੇਲੀ। ਵਾਲ਼...

ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 9 ਨਵੰਬਰ 2000 ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਮੈਨੂੰ ਰਾਜ ਦੇ ਪੱਛਮ ’ਚ ਪੈਂਦੇ ਹਿੱਲ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਮਸੂਰੀ ਵਿਚ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਲਈ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਇਹ ਸੱਦਾ ਇਸ ਲਈ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰਾ...

1988 ’ਚ ਆਏ ਹੜ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਵੱਡਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੁਣਿਆ ਈ ਸੀ ਤੇ ਜਾਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇਖੀਆਂ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਭਾਰਤੀ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸੀ। 1993 ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਹੱਡੀਂ ਹੰਢਾਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਘੱਗਰ ਦਰਿਆ ਨੇ ਬਹੁਤ ਤਬਾਹੀ...

ਤਬਾਹੀ, ਬਰਬਾਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਹੜ੍ਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਦੇ ਗਏ, ਜੋ ਵਿਰਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਸਦੈ। ਹੜ੍ਹ ਏਕਾ ਵੀ ਦੇ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ, ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ, ਈਸਾਈ ਇੱਕ ਹੋਏ। ਬੰਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਲੜਾਈ ਸਭ ਨੇ ਰਲ਼ ਕੇ ਲੜੀ। ਲੰਗਰ ਸਭ ਤੱਕ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਦਵਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਸਭ ਨੂੰ ਪਈ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰਾ ਸਭ ਨੇ ਰਲ਼ ਕੇ ਪਾਇਆ। ਹਾਂ, ਇਹ ਸਾਡੇ ਸੁਭਾਅ ’ਚ ਸੀ ਤੇ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਲੜਦੇ-ਲੜਦੇ ‘ਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ‘ਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਫੇਰ ਲੜ ਪੈਂਦੇ ਹਾਂ।

ਪੰਜਾਬ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਬੀਲਿਆਂ, ਰਾਠਾਂ, ਭੂ-ਪਤੀਆਂ ਤੇ ਰਾਜਿਆਂ-ਰਜਵਾਡ਼ਿਆਂ ਦੀ ਭੂਮੀ ਰਿਹਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕੁੱਟ ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੀ ਈਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਮੰਨਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਡ਼ਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਂਦੇ; ਕਈ ਵਾਰ ਆਪ ਹਾਰ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਫਿਰ ਬਗ਼ਾਵਤਾਂ ਕਰਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਰਤਾ ਕਾਇਮ ਨਾ ਰਹਿੰਦੀ।

ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੰਘ ਨੇ 24 ਮਈ, 2017 ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ 30 ਸਤੰਬਰ ਦਾ ਦਿਹਾੜਾ ‘ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਨੁਵਾਦ ਦਿਵਸ’ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਵਧ ਰਹੀ ਲੋੜ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕਾਂ ਦੀ...

ਕਵਿਤਾ ਕਿਰਤੀ ਦੀ ਜਸਵੀਰ ਫੀਰਾ ਮੈਂ ਕਿਰਤੀ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮਿਆ ਤੇ, ਕਿਰਤੀ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਪੁੱਤ ਘਾਹੀਆਂ ਦੇ ਘਾਹ ਖੋਤਦੇ ਹੈ, ਮੇਰੇ ’ਤੇ ਇਲਜ਼ਾਮ........ ਮੇਰੀ ਲੱਗੇ ਦਿਹਾੜੀ ਰੋਜ਼ ਨਾ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹੋਵਾਂ ਤਰਲੋਮੱਛੀ ਪੇਟ ਲਈ ਤੇ, ਕਿੰਨਾ ਹਾਂ ਮਜਬੂਰ..........