ਸਾਹਿਤ

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਕਥਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ‘ਨਹੀਂ! ਨਹੀਂ!! ਮੈਨੂੰ ਏਦਾਂ ਸੋਚਣਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਹ ਗੁਨਾਹ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਭੋਲ਼ੇ ਭਾਲ਼ੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਗ਼ਲਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪਰੋਸਣੀਆਂ... ਮਤਲਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਲਤ ਰਾਹੇ ਪਾਉਣਾ। ਪਰ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ, ਏਨੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਨਿਭਾਵਾਂਗੀ? ਭੁੱਖਿਆਂ...

ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਨੂਰਪੁਰ ਲਿਓ ਤਾਲਸਤਾਏ ਦੀ ਇੱਕ ਬੜੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਆਪਣੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚ ਕੇ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਜ਼ਮੀਨ ਬੜੀ ਸਸਤੀ ਹੈ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ...

ਚਰਨਜੀਤ ਸਮਾਲਸਰ ਉਸ ਰਾਤ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਈ। ਸਿਰ ਭਾਰਾ ਭਾਰਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਮੈਂ ਸਕੂਲੋਂ ਛੁੱਟੀ ਕਰ ਲਈ ਪਰ ਮਨ ਦੀ ਬੇਚੈਨੀ ਦੂਰ ਨਾ ਹੋਈ। ਅਗਲੀ ਰਾਤ ਫਿਰ ਨੀਂਦ ਕਿਧਰੇ ਖੰਭ ਲਾ ਕੇ ਉੱਡ ਗਈ। ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼...

ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹਰਪੁਰਾ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਾਧੋਪੁਰ ਤੋਂ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਕਠੂਆ ਸ਼ਹਿਰ ਲੰਘਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਦਰਿਆ ਉੱਝ ਪਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕਿਨਾਰੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਉੱਪਰ ਜਸਰੋਟੇ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਖੰਡਰ ਅੱਜ ਵੀ ਬਾਈਧਾਰ...

ਅਰਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ‘ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰ-ਬਿੰਦੂ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਕੋਈ ਅਪਰਾਧਕ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਤੱਟ-ਫੱਟ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਮੁਲਜ਼ਮ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਨਾਲ ਢਾਹ ਕੇ...

ਪ੍ਰੋ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗੰਡਮ ਆਪ ਬੀਤੀ ਮੈਂ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚੇ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜਾਣੀ ਸਕੂਲ ਡਰੌਪ-ਆਊਟ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਿਸਾਬ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਮੇਤ...

ਡਰ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਔਲਖ ਚੇਤ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਹਫ਼ਤਾ ਵਿਸਾਖ ਚੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਉਂਗਲਾਂ ’ਤੇ ਗਿਣਨ ਜੋਗੇ ਦਿਨ ਬਾਕੀ। ਤਿੱਖੀ ਧੁੱਪ ਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਫਰਾਟਿਆਂ ਨੇ ਹਰੀ ਕਚੂਰ ਕਣਕ ਦਾ ਰੰਗ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੋਨੇ ਰੰਗਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰ...

ਮੇਲਾ ਚੇਤਨ ਬਿਰਧਨੋ ਕਿੱਧਰੇ ਵੱਜਿਆ ਢੋਲ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ, ਸੁਰਤ ਭੱਜ ਚੱਲੀ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਭਾਈ, ਰੁੱਤ ਭਾਦੋਂ ਉੱਤੋਂ ਚੌਦੇਂ ਚੜ੍ਹ ਆਈ, ਝੋਲੇ ਭਰ-ਭਰ ਖੇਡਾਂ ਲਿਆਵਾਂਗੇ, ਮਾਏ ਆਜਾ ਆਪਾਂ ਮੇਲਾ ਦੇਖਣ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਨੌਂ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ’ਤੇ ਸਭ ਆਉਣਗੇ ਜੀ, ਅੱਜ ਵਿਹੜੇ ਰੌਣਕ...

ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ‘ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ’ ਸੰਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ...

ਬਾਲ ਮਨ ’ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਨਿਰਮਲ, ਨਿਰਛਲ ਅਤੇ ਚਿਰਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੀ ਇਹ ਜਾਨਦਾਰ ਕਹਾਣੀ ਸੂਡਾਨ ਦੇ ਮਹਾਰਥੀ ਗਲਪਕਾਰ ਅਤੇ ਬੀਬੀਸੀ ਦੇ ਅਰਬੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਤਈਅਬ ਸਾਲੇਹ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ...

ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਬੀਤੇ 21 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ-ਸਿਆਸੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਬਾਰੇ ਵੱਡਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਐੱਮ ਕੇ ਸਟਾਲਿਨ ਨੇ ਗ਼ੈਰ-ਭਾਜਪਾ ਸ਼ਾਸਿਤ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ...

ਗ਼ਜ਼ਲ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੂਪਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟੇ ਜੋ, ਇੱਕ ਚਾਲ ਮੇਰੀ ਥਿੜਕਾਉਣ ਲਈ। ਚੁਗ ਚੁਗ ਮੈਂ ’ਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਸਭ, ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਨਵਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ। ਸੀ ਭਾਂਬੜ ਬਣ ਕੇ ਜਾ ਲੱਗੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਚੇ ਮਹਿਲਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਤੀਲ੍ਹੀ ਚੁੱਕੀ...

ਪ੍ਰਿੰ. ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੀ ਅਪਰੈਲ 2025 ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦਾ 115ਵਾਂ ਜਨਮ ਦਿਨ ਹੈ। ਇਹ ਅਪਰੈਲ ਫੂਲ ਵਾਲਾ ਮਖੌਲ ਨਹੀਂ। ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਆਸ ਪਿੰਡ ’ਚ ਤੁਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਉਹ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਰੋਲ ਮਾਡਲ ਹੈ ਜੋ 20ਵੀਂ...

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਤੰਗ ਚਾਰ ਕੁ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪੇਂਡੂ ਰਹਿਤਲ ਕਈ‌ ਦਰਜੇ ਗ਼ੁਰਬਤ ਭਰੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਨਾਲੋਂ ਅਸਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਸੀ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕੱਚੀਆਂ ਸੜਕਾਂ, ਰੇਤਲੇ ਟਿੱਬੇ, ਖੂਹਾਂ ’ਤੇ ਲੱਗੀਆਂ ਟਨ-ਟਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਲਟੀਆਂ। ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ। ਸ਼ਹਿਰ...

ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਭੰਗੂ ਕਥਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭਾਂ-ਭਾਂ ਕਰਦੀ ਨਵੀਂ ਨਕੋਰ ਕੋਠੀ ਦੇ ਗੈਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਲੋਈ ਦੀ ਬੁੱਕਲ਼ ਮਾਰੀ ਬੈਠਾ ਬਾਲਟੇ ਵਿੱਚ ਬਾਲੀ ਅੱਗ ਸੇਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਉਸ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਦਾ ਜਨਮ...

ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮਹਿਰੋਕ ਡਾ. ਜਗਤਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਣਾਤਮਿਕ ਤੇ ਗਿਣਾਤਮਿਕ ਦੋਵੇਂ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਭਰਪੂਰ ਰਚਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪ੍ਰੌਢ ਤੇ ਉਸਤਾਦ ਕਵੀ ਹੋਣ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਡਾ. ਜਗਤਾਰ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਕ, ਖੋਜੀ, ਅਨੁਵਾਦਕ, ਸੰਪਾਦਕ...

ਲਖਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ ‘ਧੱਲੇਕੇ’ ‘ਰਾਜਸਥਾਨ’ ਨਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ, ਸੁਣਦੇ ਹੀ ਹਰ ਇੱਕ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਰੇਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਟਿੱਬਿਆਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਫਿਰਦੇ ਊਠਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਧੁਰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ...

ਅਪਣੀ ਤੇ ਪਰਾਈ ਰਣਜੀਤ ਆਜ਼ਾਦ ਕਾਂਝਲਾ ‘‘ਬੇਬੇ! ਮੇਰੀ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਚਾਚੀ ਕਦੋਂ ਆਊਗੀ?’’ ਅੱਠ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਪੋਤੀ ਨੇ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ। ‘‘ਤੇਰਾ ਚਾਚਾ ਨ੍ਹੀਂ ਲਿਆਉਂਦਾ,’’ ਅੱਗੋਂ ਦਾਦੀ ਨੇ ਘੜਿਆ ਘੜਾਇਆ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ‘‘ਕਿਉਂ ਨ੍ਹੀਂ ਲਿਆਉਂਦਾ ਚਾਚਾ? ਉਹ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿੰਨਾ...

ਗ਼ਜ਼ਲ ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ ਸੁੱਖੀ ਵੱਸੇ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਯਾਰੋ ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਖਾਵੇ ਨਾ ਏਥੇ ਖ਼ਾਰ ਯਾਰੋ ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਸੱਚ ਨੂੰ ਹਰਿਕ ਹੀ ਸੱਚ ਦੱਸੇ, ਰਤਾ ਨਾ ਰੱਖੇ ਪਰਦਾ, ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਾਲਾ ਇਹ ਕਿਰਦਾਰ ਯਾਰੋ ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਨਾ...

ਡਾ. ਚੰਦਰ ਤ੍ਰਿਖਾ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜਾ ਸਥਾਨ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹੈ, ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹੀ ਸਥਾਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਉਰਫ਼ ਪਾਸ਼ ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਅਜੀਬ ਇਤਫ਼ਾਕ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਤਰੀਕ ਵੀ ਇੱਕੋ ਸੀ। ਤੇਈ...

ਅਰਵਿੰਦਰ ਜੌਹਲ ਇਸ 19 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਸੀ ਕਿ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ’ਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਕੀ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲਏ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਐੱਮ.ਐੱਸ.ਪੀ. ਬਾਰੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅੱਗੋਂ ਕੀ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇਗੀ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ...

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਉੱਘੀ ਲੇਖਕਾ ਅਫਜ਼ਲ ਤੌਸੀਫ਼ (18 ਮਈ 1936 - 30 ਦਸੰਬਰ 2014) ਦਾ ਜਨਮ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕੂੰਮਕਲਾਂ ’ਚ ਹੋਇਆ ਤੇ ਦੇਸ਼ਵੰਡ ਪਿੱਛੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਵਸਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਇਟਾ ਦੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ...

ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ (ਡਾ.) ਹਰ ਸਾਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਸੁਖਦੇਵ ਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ - 23 ਮਾਰਚ - ਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਨਤਕ ਰੋਹ ਤੋਂ...

ਨਵਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਗਏ ਭਾਰਤੀ ਵਫ਼ਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਛੜੇ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਅਹਿਮ ਥਾਵਾਂ ਦੇਖਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਥਾਵਾਂ...

ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ, ਐਡਵੋਕੇਟ ‘ਮੈਂ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਸਰੋਕਾਰ ਹੈ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਉੱਤੇ ਅਸਰ-ਅੰਦਾਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।’ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੇਲ੍ਹ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਜੀਵਿਆ ਵੀ।...