ਦਸਤਕ

ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਸਨੀਕ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸੂਫ਼ੀ ਰਹੱਸਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਚੁਬਾਰਾ ਕੱਟਡ਼ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਨ ਕਿਵੇਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਸਾਡੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਅਹਿਮ ਹੈ ਕਿ ਛੱਜੂ ਰਾਮ ਕੌਣ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਟਰਾਲੀ ਤੋਂ ਚਾਰਾ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਲਡ਼ਕਾ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਔਖੇ ਸੌਖੇ ਭੁੱਖ ਜਰ ਲਵਾਂਗੇ, ਪਸ਼ੂ ਭੁੱਖੇ ਨਹੀਂ ਜਰੇ ਜਾਂਦੇ। ਟਰਾਲੀਆਂ ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਵੀ ਇੱਧਰ ਆਈਆਂ ਸਨ, ਮੰਗਣ ਦੀ ਜਾਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਕਿਵੇਂ ਮੰਗਾਂ, ਸ਼ਰਮ ਆਈ ਗਈ।’’ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਪੁੱਤਰ ਆਪਾਂ ਕਿਰਤ ਕਰਕੇ, ਕਮਾ ਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਆਂ, ਸ਼ਾਬਾਸ਼ੇ ਤੇਰੇ ਸੰਤੋਖ ਦੇ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ’ਚ ਵੱਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਏਂ ਪੁੱਤਰ ... ... ...।’’

ਪੈਰ ਚਿੱਕਡ਼ ਕਰਕੇ ਗਿੱਲੇ ਸਨ ਤੇ ਜਿਸਮ ਹੁੰਮਸ ਕਰ ਕੇ। ਪਰ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਨੰਗੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਦਾ ਵੱਲ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਇੱਕ ਅੱਧਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਮੁੱਕਣ ਮਗਰੋਂ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਨਿਭਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਡਿਊਟੀ ਦਾ ਗ਼ਰੂਰ ਵੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਇਸ ਗ਼ਰੂਰ ਕਰ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਭੁੱਖ ਵੀ ਵਿਸਰ ਗਈ। ਦਰਅਸਲ, ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਰੋਟੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਾਧੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਤਾਂ ‘ਮੈਂ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਜਾਨਾਂ’ ਕਹਿਣਾ ਹੀ ਅਸਲੋਂ ਗ਼ੈਰ-ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਰਾਤ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਵੱਜੇ ਸਨ।

‘‘ਸਾਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਹੁਕਮਾਂ ਅਧੀਨ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਪੁਰਜ਼ੋਰ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਾ ਕਰਨਾ ਸਾਡੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ’ਤੇ ਰੱਖੀਏ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਰੱਖਾਂਗੇ ਤਾਂ ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਪੱਲਡ਼ੇ ਵਿੱਚ ਖਡ਼੍ਹੀਆਂ ਹੋਣ। ਜੇ ਤਰਾਜ਼ੂ ਸਰਕਾਰੀ ਤਾਕਤ ਵੱਲ ਝੁਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਗ਼ੀ ਹਾਂ।’’

ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਫੜੋ-ਫੜਾਈ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੁਣ ਅਤੇ ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਖ਼ਤੀਆਂ ਸਹਿ ਕੇ ਵੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੌਸਲੇ ਨੂੰ ਡਿੱਗਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤਾ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਮਿਥੇ ਹੋਏ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲਾ ਸੀ। ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਅਦਾਲਤ ਸਾਹਮਣੇ ਅਜਿਹਾ ਬਿਆਨ ਦੇਣਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਅਸਲ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਸੈਂਬਲੀ ਐਕਸ਼ਨ ਲਈ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਚੁਣਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪੱਖ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨੂੰ ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮਕਸਦ ਜੱਜਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਮਨਸੂਬਿਆਂ ਅਤੇ ਖੋਖਲੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਕਰੋੜਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਹਲੂਣਾ ਦੇਣਾ ਸੀ।

ਸੁਭਦਰਾ ਸਾਗਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੱਥ ਵਿਚ ਝੰਡਾ ਡੋਲਣ-ਡਿੱਗਣ ਲੱਗਿਆ, ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭੱਜ ਕੇ ਜਾ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਉਹਨੇ ਝੰਡਾ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ‘ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਜੈ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਾਇਆ। ਉਹ ਆਪ ਹਿੱਕ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਗੋਲ਼ੀ ਨਾਲ ਡਿੱਗਿਆ ਤਾਂ ਜਿਥੇ ਉਹਦਾ ਝੰਡੇ ਵਾਲ਼ਾ ਹੱਥ ਟਿਕਿਆ, ਉਥੇ ਕੱਚੀ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਖੱਡ ਵਰਗਾ ਇਕ ਭੀੜਾ ਟੋਆ ਸੀ। ਝੰਡੇ ਦੀ ਡਾਂਗ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਸਿਰਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਉਸ ਟੋਏ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਗੋਆ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਉੱਚਾ ਝੁੱਲਣ ਲੱਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਸਵੀਡਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਕਾਫੀ ਰਹੀ ਹੈ। 2013 ਵਿੱਚ ਇਥੇ 24000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਵੱਸਦੇ ਹੋਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਰਜ ਹੈ। 2016 ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਥੇ ਵੱਸਦੇ ਕੁੱਲ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਸਟਾਕਹੋਮ ਅਤੇ ਗੁਟਨਬਰਗ ਨਾਮਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ-ਦੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਬਤੌਰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ, ਇੱਥੇ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।

1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ 5 ਅਗਸਤ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 23 ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਚੱਲੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡ ਦੇ ਜਨਰਲ ਅਫਸਰ ਕਮਾਂਡਿੰਗ-ਇਨ-ਚੀਫ ਸਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਤਕਨੀਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਟਰ ਅੰਬਾਲੇ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਅਖਨੂਰ ਸੈਕਟਰ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਉਂ ਉਸ ਦਾ ਉੱਥੇ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਜਨਰਲ ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਫ਼ੌਜ ਮੁਖੀ ਨੇ ਅਖਨੂਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਰਾਹੀਂ ਲਾਹੌਰ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈਣ।

ਪ੍ਰੋ. ਜਾਵੇਦ ਨੇ ਮੇਜ਼ ’ਤੇ ਮੁੱਕਾ ਮਾਰ ਕੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘‘... ਏਸ਼ੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਾਇਕੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕਿੱਸੇ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮੀਅਤ ਏ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੂੰ ਮਿਲ ਲਓ- ਉਹ ਆਪਣੀ ਆਪਬੀਤੀ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਅਵੱਸ਼ ਹੀ ਸੁਣਾਏਗਾ। ਸਾਡੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਤਾਂ ਇੰਡੀਆ ’ਚ ਹੀ ਨੇ। ਸਾਡੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਵਾਂ ਅਜਮੇਰ ਸ਼ਰੀਫ਼, ਬਿਹਾਰ ਸ਼ਰੀਫ਼, ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ, ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਤਾਜਮਹਲ, ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ, ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈਆਂ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਗੁਆਇਆ ਏ। ਦੱਸੋ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਗੁਆਇਆ? ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਖਾਨਦਾਨ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਇੰਡੀਆ ’ਚ ਨੇ। ਮੇਰੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਨੂਰਮਹਿਲ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਚੱਲਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ- ‘ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਇਉਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਇਉਂ ਕਰਦੇ ਸੀ’।’’

1988 ’ਚ ਆਏ ਹੜ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਵੱਡਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੁਣਿਆ ਈ ਸੀ ਤੇ ਜਾਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇਖੀਆਂ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਭਾਰਤੀ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸੀ। 1993 ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਹੱਡੀਂ ਹੰਢਾਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਘੱਗਰ ਦਰਿਆ ਨੇ ਬਹੁਤ ਤਬਾਹੀ...

ਤਬਾਹੀ, ਬਰਬਾਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਹੜ੍ਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਦੇ ਗਏ, ਜੋ ਵਿਰਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਸਦੈ। ਹੜ੍ਹ ਏਕਾ ਵੀ ਦੇ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ, ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ, ਈਸਾਈ ਇੱਕ ਹੋਏ। ਬੰਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਲੜਾਈ ਸਭ ਨੇ ਰਲ਼ ਕੇ ਲੜੀ। ਲੰਗਰ ਸਭ ਤੱਕ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਦਵਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਸਭ ਨੂੰ ਪਈ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰਾ ਸਭ ਨੇ ਰਲ਼ ਕੇ ਪਾਇਆ। ਹਾਂ, ਇਹ ਸਾਡੇ ਸੁਭਾਅ ’ਚ ਸੀ ਤੇ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਲੜਦੇ-ਲੜਦੇ ‘ਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ‘ਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਫੇਰ ਲੜ ਪੈਂਦੇ ਹਾਂ।

ਪੰਜਾਬ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਬੀਲਿਆਂ, ਰਾਠਾਂ, ਭੂ-ਪਤੀਆਂ ਤੇ ਰਾਜਿਆਂ-ਰਜਵਾਡ਼ਿਆਂ ਦੀ ਭੂਮੀ ਰਿਹਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕੁੱਟ ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੀ ਈਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਮੰਨਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਡ਼ਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਂਦੇ; ਕਈ ਵਾਰ ਆਪ ਹਾਰ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਫਿਰ ਬਗ਼ਾਵਤਾਂ ਕਰਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਰਤਾ ਕਾਇਮ ਨਾ ਰਹਿੰਦੀ।

ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੰਘ ਨੇ 24 ਮਈ, 2017 ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ 30 ਸਤੰਬਰ ਦਾ ਦਿਹਾੜਾ ‘ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਨੁਵਾਦ ਦਿਵਸ’ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਵਧ ਰਹੀ ਲੋੜ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕਾਂ ਦੀ...

ਕਵਿਤਾ ਕਿਰਤੀ ਦੀ ਜਸਵੀਰ ਫੀਰਾ ਮੈਂ ਕਿਰਤੀ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮਿਆ ਤੇ, ਕਿਰਤੀ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਪੁੱਤ ਘਾਹੀਆਂ ਦੇ ਘਾਹ ਖੋਤਦੇ ਹੈ, ਮੇਰੇ ’ਤੇ ਇਲਜ਼ਾਮ........ ਮੇਰੀ ਲੱਗੇ ਦਿਹਾੜੀ ਰੋਜ਼ ਨਾ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹੋਵਾਂ ਤਰਲੋਮੱਛੀ ਪੇਟ ਲਈ ਤੇ, ਕਿੰਨਾ ਹਾਂ ਮਜਬੂਰ..........

ਚੋਅ ਦਾ ਚੜ੍ਹਿਆ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਘਰ ਦੀ ਛੱਤ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਗੁਰਮੀਤ ਉਸ ਉੱਤਰ ਚੁੱਕੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੀ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੜਕ ਦੇ ਪਾਰ ਪੈਂਦੀ ਫੁਟਬਾਲ ਗਰਾਊਂਡ ਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਵੱਲ ਦੀ ਕੰਧ ਤਾਂ...

ਟੁਵਾਲੂ ਨਾਮਕ ਦੇਸ਼ ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਕਾਰਨ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਤੋਂ ਗਾਇਬ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਦੂਰ ਦੁਰੇਡੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਗੁਆਂਢੀ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ 3970 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ...

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਧੁਨਿਕ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਕਹਿ ਲਈਏ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੰਨ 1825 ਵਿੱਚ ਜਾਰਜ ਸਟੀਫਨਸਨ ਸ਼ਟੌਕਟਨ ਅਤੇ ਡਾਰਲਿੰਗਟਨ ਨੇ ਰੇਲਵੇ ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੋਕੋਮੋਟਿਵ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਨਾਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ...

ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਸਹਿਪਾਠੀ ਤਕਰੀਬਨ 24 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਅਚਾਨਕ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਉੱਤੇ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਬੁਲਾਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਹੋਰ ਦਵਿੰਦਰ ਕੀ ਹਾਲ ਨੇ, ਮਾਸਟਰੀ ਕਿੱਦਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਆ?’’ ਉਹ...

ਭਗਤਪੁਰ ਦਾ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸੁੰਨਸਾਨ ਸੀ। ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਖ਼ਾਨੇ ਦੇ ਇੱਕ ਬੈਂਚ ਹੇਠ ਆਵਾਰਾ ਕੁੱਤਾ ਬੈਠਾ ਊਂਘ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸੇ ਬੈਂਚ ਉੱਤੇ ਬੌਰਾ ਘੂਕ ਸੁੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਭਗਤਪੁਰ ਦਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉਸ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਬੰਦੇ ਦਾ ਘਰ ਸੀ।...

ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਨੇ ਕਈ ਯਾਦਾਂ ਫਿਰ ਤਾਜ਼ੀਆਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਲ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਕਰੀਏ। ਮੇਰਾ ਬਚਪਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਤਖਤ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਯਾਦਾਂ ਧੁੰਦਲੀਆਂ...

ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪਛਾਣਾਂ ਹਨ: ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ, ਦੂਜੀ ਧਾਰਮਿਕ। ਸਰਕਾਰੀ ਪਛਾਣ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਮਾਲ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ (ਸਾਹਬੋ) ਜਾਂ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਵਜੋਂ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਤਖਤ ਸ੍ਰੀ...

ਇਸ ਵਾਰ ਆਏ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੈਡਕਲਿਫ ਵੱਲੋਂ 78 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਖਿੱਚੀ ਗਈ ਵੰਡ ਦੀ ਲਕੀਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਉਸ ਵੰਡ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਕਾਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਨਾ ਕੋਈ...

ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੀ ਧਰਤੀ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਇਸ ਵੇਲੇ ਹੜ੍ਹ ਮਾਰੀ ਧਰਤ ਵਜੋਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ’ਤੇ ਹੈ । 2019, 2023 ਤੇ ਹੁਣ 2025 ਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੌਰਾਨ ਤਬਾਹੀ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੇ ਥਾਂ ਮੱਲੀ ਹੋਈ ਏ। ਇਸੇ ਵਰਤਾਰੇ ਵਿੱਚ...

ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੀ ਚੌਥੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਇਜਲਾਸ ਦੌਰਾਨ 30 ਮਾਰਚ 1967 ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ 17 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਛੱਡ...

ਦੋ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਦਫ਼ਤਰ ਛੁੱਟੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਸਿੱਧਾ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਪਹੁੰਚੀ। ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ਤੁਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਭੱਜ ਕੇ ਚੱਲਦੀ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਜਾ ਚੜ੍ਹੀ। ਸਾਰੀ ਬੱਸ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ।...