ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ
ਭਲਕੇ ਪਹਿਲੀ ਸਤੰਬਰ 2025 ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਦੀ ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਨ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ’ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਡਾਕੀਏ ਦੀ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਘੰਟੀ ਸੁਣ ਕੇ ਆਪਣਾ ਦਿਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਚਿੱਠੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਰਿਸ਼ਤੇ ਜਿਉਂਦੇ ਤੇ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਡਾਕਘਰ ਵਿੱਚ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਸੰਚਾਰ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਕੋਈ ਆਮ ਸੇਵਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਾਗਜ਼ ’ਤੇ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਲੰਮੀਆਂ ਉਡੀਕਾਂ ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਪੱਤਰ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼, ਸਿਰਫ਼ ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸਹੀ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਹੀ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪਹੁੰਚੇਗਾ।
ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਉਹ ਪੁਲ ਸੀ ਜੋ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਨਾਲ, ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰ ਨਾਲ, ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨਾਲ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਵੀ ਸੀ, ਜੋ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਗੁੰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਇਹ ਭਟਕਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਰਜਿਸਟਰੇਸ਼ਨ ਇਸ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਜ਼ਾਮਨ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ।
ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਡਾਕੀਆ ਸਿਰਫ਼ ਸੁਨੇਹਾ ਲਿਆਉਣ ਲਿਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਖ਼ਸ਼ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਘਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਜੀਅ ਵਾਂਗ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਰ ਕੋਈ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼, ਉਸ ਦੀ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਘੰਟੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੈਗ ਵਿੱਚ ਲੁਕੇ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਤਰ ਹੋਵੇ, ਕਿਸੇ ਚਾਚੇ/ ਮਾਮੇ ਦਾ ਭੇਜਿਆ ਮਨੀਆਰਡਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਦੂਰ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ - ਸਭ ਕੁਝ ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਰਾਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਖ਼ਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਛੂਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਇਸ ਦੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਮੋਟਾਈ, ਰੰਗ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਅਤੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਲੱਗੀ ਸਿਆਹੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ - ਹਰ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਆਪਣੇਪਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਕਨੀਕੀ ਤਰੱਕੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ, ਤੁਰੰਤ ਸੁਨੇਹਾ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਡਾਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ, ਸਭ ਕੁਝ ਇੱਕ ਪਲ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਇੰਡੀਆ ਪੋਸਟ ਵੱਲੋਂ ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬੰਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਪੀਡ ਡਾਕ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਵੀ ਹੈ।
ਸਪੀਡ ਮੇਲ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਸੇਵਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਤੀ, ਨਿਗਰਾਨੀ, ਤਕਨੀਕੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨੇੜਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਰਜਿਸਟਰਡ ਮੇਲ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਉਹ ਨੇੜਤਾ, ਹੌਲੀ ਪਰ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸੰਚਾਰ ਤੇ ਸਾਦਗੀ ਹੁਣ ਇਤਿਹਾਸ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ।
ਰਜਿਸਟਰਡ ਪੋਸਟ ਦਾ ਅੰਤ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸੇਵਾ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਅੰਤ ਹੈ। ਉਹ ਯੁੱਗ ਜਦੋਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੱਕ ਉਡੀਕ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ
ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ, ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਕਲਿੱਕ ਵਿੱਚ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਾਂ, ਪਰ ਉਸ ਸੰਚਾਰ
ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਅਸੀਂ
ਸੁਨੇਹੇ ਭੇਜਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ। ਅਸੀਂ
ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਮਝਦੇ ਨਹੀਂ। ਰਜਿਸਟਰਡ ਪੋਸਟ
ਉਸ ਯੁੱਗ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸੀ ਜਦੋਂ
ਸੰਚਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਗੱਲਬਾਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ
ਭਾਵਨਾ ਸੀ।
ਅਜਿਹੇ ਪੱਤਰ ਅਜੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ - ਪੀਲਾ ਕਾਗਜ਼, ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਪੱਤਰ, ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕਿਨਾਰੇ ਅਤੇ ਅੰਦਰਲੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਕਦੇ ਅਨਮੋਲ ਸੀ। ਉਹ ਪੱਤਰ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਯਾਦਾਂ ਹਨ, ਪਰ ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਅਮਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਇਸ ਸੇਵਾ ਦੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇੱਕ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਬੰਧਨ ਟੁੱਟ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਉਹ ਸੇਵਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੰਧਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਮਾਂ ਦੀ ਗੋਦੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤੱਕ, ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੱਕ, ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤੱਕ ਸਭ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਤੇਜ਼ ਡਾਕ ਆਵੇਗੀ - ਤੇਜ਼, ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ, ਆਧੁਨਿਕ। ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰੁਕਾਵਟ, ਉਹ ਧੀਰਜ, ਉਹ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਜੋ ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਦੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਸੀ।
ਅੱਜ ਜਿੰਨਾ ਅਸੀਂ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਓਨੇ ਹੀ ਖੋਖਲੇ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ। ਸੰਚਾਰ ਅਜੇ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਹ ਆਤਮਾ ਦਾ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸੀ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਇਹ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ - ਇਹ ਸਾਡੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਇੱਕ ਪੰਨੇ ਦਾ ਅੰਤ ਹੈ।
ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਚਿੱਠੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਈਆਂ, ਰਿਸ਼ਤੇ ਵੀ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖੇ। ਇਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਜੁੜਨਾ ਸਿਖਾਇਆ - ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ, ਉਡੀਕ ਨਾਲ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ। ਹੁਣ ਇਹ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਣੇ ਡੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇ ਸਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਅਲਵਿਦਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਸ ਯੁੱਗ, ਉਸ ਸਾਦਗੀ, ਉਸ ਸਬਰ ਅਤੇ ਉਸ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਹੇਜ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਭਾਵੇਂ ਡਾਕਘਰ ਬਦਲ ਜਾਣ, ਡਾਕੀਏ ਡਿਜੀਟਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਚਿੱਠੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸ ਬਣ ਜਾਣ - ਪਰ ਰਜਿਸਟਰਡ ਡਾਕ ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣੀ।
ਸੰਪਰਕ: 70153-75570
