ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ

ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀ ਮਰਿਆਦਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਤੁਰੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਮਰਿਆਦਾ ਸਾਨੂੰ ਸਦਾ ਤਰਬਖ਼ੇਜ਼ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਇਸ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਬੋਲ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਗ਼ਮਅੰਗੇਜ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇ ਇੰਝ ਹੀ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਵੀ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਜਾ ਕੇ ਦਫ਼ਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਜੜ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ, ਆਦਰ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਗੰਢੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਸਾਡੇ ਚਿੱਤ ਦੀ ਨਿਵੇਕਲੇਪਣ ਭਰੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਵੀ ਹੈ।

ਇਸ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਕਾਇਨਾਤੀ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਨੌਜਵਾਨ ਆਪਣੀ ਮੱਥੇ ਦੀ ਮਣੀ ਨੂੰ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦਾਂ ਨਾਲ ਚਮਕਦਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਵਿਅਕਤੀ ਉਸੇ ਪਲ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਝੁਕਦਾ ਨਹੀਂ, ਉੱਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਰਾਹਗੁਜ਼ਰ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਦਬ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਘਰ ਦੀਆਂ ਚੌਂਕੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ।

ਬਜ਼ੁਰਗ ਉਹ ਡਾਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਅਸੀਂ ਵਧਦੇ ਫੁੱਲਦੇ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕੀਤੇ ਗਿਆਨ, ਧੀਰਜ ਤੇ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਮਿੱਟੀ ਆਪਣੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਹਰਾ-ਭਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਰੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚੀ ਸ਼ਾਨ ਝੁਕਣ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਅਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ। ਜਦੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇਹ ਅਦਬ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਮੋਤੀ ਦੀ ਲੜੀ ਵਾਂਗ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਇਹ ਝੁਕਣਾ ਹਾਰ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਰ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਗੱਜਦਾ ਸੁੰਦਰ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੀ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੜ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ।

ਆਉ, ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਰਸਮ ਨਾ ਬਣਾਈਏ, ਬਲਕਿ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਾਈਏ। ਹਰ ਇੱਕ ਪੈਰ-ਸਪਰਸ਼ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਰੂਹ ਨੂੰ ਨਮਨ ਕਰੀਏ। ਜੋ ਆਪਣੇ ਵੱਡਿਆਂ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨਾਲ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਦੇ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣਾ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਹਾਨੀ ਮਰਿਆਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰੀਤ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਆਦਰਸੂਚਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ, ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਕੇ ਬਾਲ ਤਿਲਕ ਲਗਾਉਣਾ ਰੂਹਾਨੀ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਮਿਲਣ ਦਾ ਭਾਵ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਤਿਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਅਪਾਰ ਮਰਿਆਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਤੀਰਥਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾ ਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਸਬੰਧ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਉੱਚੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ’ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਭਰੋਸਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਰਿਆਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਸੰਸਕਾਰਕ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਮੂਲ ਸਿੱਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਰੀਤ ਦੇ ਆਧਿਆਤਮਕ ਫਾਇਦੇ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜੋ ਸਰੀਰ, ਮਨ ਅਤੇ ਰੂਹ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰੀਤ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਆਦਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ, ਇਸ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਨਾਲ ਆਤਮਿਕ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਅਹੰਕਾਰ ਘਟਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਰੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਨੰਦ ਵਧਦਾ ਹੈ।

ਸੁਚਾਰੂ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਫਾਇਦੇ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਝੁਕ ਕੇ ਜਾਂ ਗੋਡਿਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਬੈਠ ਕੇ ਪੈਰ ਛੂੰਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਕਮਰ ਅਤੇ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਜੋੜਾਂ ਦੀ ਮਾਲਿਸ਼ ਹੋਣ ਨਾਲ ਦਰਦ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਬਿਹਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਗੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਧੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਬਣਦੀ ਹੈ।

ਆਧਿਆਤਮਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਊਰਜਾ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਰੀਤ ਮਨੁੱਖੀ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ, ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੇਧ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਰੀਤ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਕ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਲਾਭਾਂ ਵਾਲੀ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਤੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਤਰੱਕੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਲ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਝੁਕ ਸਕਦਾ ਹੈ।