ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਮਾਲਕ ਮੋਹਨ ਲਾਲ

ਕਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਬਾਅਦ ਧੁਰ ਦੱਖਣ ਦੇ ਕੇਰਲਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰ ਮੋਹਨਲਾਲ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵੱਕਾਰੀ ਫਿਲਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ‘ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਪੁਰਸਕਾਰ’ ਦੇਣਾ ਉਸ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ। ਦੱਖਣ ਦੇ ਇਸ ਸੁਪਰ ਸਟਾਰ ਤੇ ਮਲਿਆਲਮ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਤੋਂ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਤੱਕ ਦਾ 400 ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕੋਈ ਐਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਮੋਹਨਲਾਲ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਘਾਲਣਾ ਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਾਲ ਮੋਹਨਲਾਲ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸਿਨੇਮਾ ਸੰਸਾਰ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਪੈਂਠ ਹੁਣ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਗਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਮੋਹਨਲਾਲ ਦਾ ਜਨਮ ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਪਠਾਨਮਥਿੱਟਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਏਲੰਤੂਰ ਵਿੱਚ ਵਕੀਲ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ ਨਾਇਰ ਅਤੇ ਸੰਥਾਕੁਮਾਰੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਦਾਵਨਮੁਕਲ, ਥਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਮੋਹਨਲਾਲ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਔਸਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਕਲਾ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਸਕੂਲੀ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਦਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂਕਿ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਸੀ।

ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਕਾਲਜ, ਥਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕਰੀਅਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਸਰਬੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤੇ। ਇੱਥੇ ਉਹ ਸਾਥੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਥੀਏਟਰ ਅਤੇ ਫੀਚਰ ਫਿਲਮਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਵੁਕ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਫਲਤਾ ਦਿਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਿਯਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮਨੀਅਨਪਿਲਾ ਰਾਜੂ, ਜੋ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ ਬਣੇ।

ਸਰਬੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰ ਲਈ ਦੋ ਵਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਅਤੇ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਮੋਹਨਲਾਲ ਹੁਣ ਤੱਕ 400 ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਮਲਿਆਲਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਤਾਮਿਲ, ਤੇਲਗੂ, ਕੰਨੜ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਤੱਕ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ 1978 ਵਿੱਚ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮਲਿਆਲਮ ਫਿਲਮ ‘ਥਿਰਨੋਤਮ’ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਫਿਲਮ 25 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਹੀ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ। 1980 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਫਿਲਮ ‘ਮੰਜਿਲ ਵਿਰਿੰਜਾ ਪੂੱਕਲ’ ਵਿੱਚ ਖ਼ਲਨਾਇਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।

ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਹਨਲਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਮੇਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਮਲਿਆਲਮ ਸਿਨੇਮਾ ਲਈ ਸਨਮਾਨ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਉਸ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ 48 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਮੇਰਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗਾ।’’

ਮੋਹਨਲਾਲ ਅੱਜ ਮਲਿਆਲਮ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵੱਕਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਵਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਦੋ ਸਰਬੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਿਊਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਰਬੋਤਮ ਫਿਲਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। 2001 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ। 2009 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਆਨਰੇਰੀ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕਲਾਡੀ ਦੁਆਰਾ ਆਨਰੇਰੀ ਡਾਕਟਰੇਟ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਮੋਹਨਲਾਲ ਦੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੁਰਲੱਭ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਭਾਵ ਅਦਾਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੂਪ ਅਤੇ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮ ਹੈ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਹਾਸੇ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਭਾਵਨਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ‘ਵਨਪ੍ਰਸਥਮ’ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਕਥਾਕਲੀ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਹੁਨਰ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਬੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਥਾਕਲੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ। ਰਮਨਕੁਟੀ ਨਾਇਰ ਅਤੇ ਕਲਾਮੰਡਲਮ ਗੋਪੀ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਵ-ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਥਾਕਲੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ।

ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਚੁਣਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿਜ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ’ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ‘ਗੁਰੂ’ ਨੂੰ ਆਸਕਰ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਐਂਟਰੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਸਰਬੋਤਮ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫਿਲਮ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।