ਖੰਡ ਵਾਲੀ ਚਾਹ

ਡਾ. ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਤੰਗ

ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਚੰਨੋ ਦੀ ਮੰਗਣੀ 13ਵੇਂ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਭੂਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ (ਸਾਡੇ ਭਾਈਏ) ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੇਠ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਲਈ ਚੰਨੋ ਦਾ ਸਾਕ ਮੰਗ ਲਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਭਾਈਏ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ- “ਦੇਖ ਭੈਣੇ! ਭੂਆ ਭਤੀਜੀ ਜੇ ਇੱਕੋ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਗੱਲ ਨ੍ਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਭੂਆ-ਭਤੀਜੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਣੈ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ, ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਰੀਕਣੀਆਂ ਬਣ ਜਾਣੈ... ਨਿੱਤ ਦੀ ਲੜਾਈ। ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਐ ਬਈ ਸ਼ਰੀਕ ਤਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਵੀ ਬੁਰਾ... ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਤਾਂ ਕੌੜੀ ਪਰ ਹੈ ਖਰੀ।” ਭਾਈਏ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਭੂਆ ਹੱਕੀ-ਬੱਕੀ ਰਹਿ ਗਈ।

“ਨਾ... ਇਹ ਕਿਆ ਗੱਲ ਕਰ’ਤੀ ਤੂੰ ਬੀਰਾ। ਚੰਨੋ ਜਿੱਦਾਂ ਐਥੇ ਮੇਰੀ ਧੀ ਐ, ਓਦਾਂ ਈ ਓਥੇ ਰਹੂ। ਓਹਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਖਾਣਾ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਘਰ। ਲੜਾਈ ਕਾਹਦੀ...? ਮੈਂ ਇਸ ਘਰ ਦੀ ਧੀ ਆਂ, ਨਾ... ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਹੱਕ ਨ੍ਹੀਂ ਭਰਾ ਤੋਂ ਕੁਸ ਮੰਗਣ ਦਾ...?” ਸਿੱਲ੍ਹੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੁਪੱਟੇ ਨਾਲ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਭੂਆ ਨੇ ਭਾਈਏ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਹਿਰਖ ਕੀਤਾ। ਕੋਲ ਖੜ੍ਹੀ ਮੇਰੀ ਬੇਬੇ ਨੇ ਭੂਆ ਨੂੰ ਗਲ ਨਾਲ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਪੂੰਝੀਆਂ, “ਕਮਲ਼ੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ। ਤੇਰਾ ਪੂਰਾ ਹੱਕ ਐ ਨਸੀਬ ਕੁਰੇ। ਤੂੰ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਅੜ ਕੇ ਮੰਗ ਸਕਦੀ ਐਂ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਕੁਸ ਨਾ ਦਈਏ।... ਤੇਰੀ ਗੱਲ ਅਸੀਂ ਭੁੰਝੇ ਨ੍ਹੀਂ ਡਿਗਣ ਦਿੰਦੇ।” ਫਿਰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਚੰਨੋ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਭੂਆ ਦੇ ਜੇਠ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਪੱਕਾ ਹੋ ਗਿਆ।

ਮੰਗਣੀ ਤੋਂ ਚਾਰ ਕੁ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਦ ਭੂਆ ਨੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਹਰੀ ਪਾਧੇ ਤੋਂ ਮਹੂਰਤ ਕਢਵਾ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਅੱਸੂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਨਰਾਤੇ ਦਾ ਸਾਹਾ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ।

ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਮਹੀਨਾ ਕੁ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਭੂਆ ਵਿਆਹ ’ਚ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰ-ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਕਰਨ ਪਿੰਡ ਆ ਗਈ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਭੂਆ ਨੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਭਾਬੀ, ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੇ ਝੰਜਟ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾ ਨ੍ਹੀਂ ਪੈਣਾ। ਮੇਰੇ ਜੇਠ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਕਿਹੈ ਬਈ ਅਸੀਂ ਡੋਲੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣੀ ਐਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਕੱਪੜਿਆਂ ’ਚ। ਹੋਰ ਕਾਣੀ ਕੌਡੀ ਵੀ ਨ੍ਹੀਂ ਲੈਣੀ। ਇੱਕੋ ਈ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਐ ਬਈ ਪ੍ਰਾਹੁਣਿਆਂ ਦੀ ਖਾਤਰ-ਸੇਵਾ ਚੰਗੀ ਕਰ ਦੇਣਾ।” ਮਾਂ ਕਹਿੰਦੀ, “ਤੇਰਾ ਕਿਹਾ ਸਿਰ ਮੱਥੇ ਬੀਬੀ, ਪਰ ਅਗਲੇ ਭਾਵੇਂ ਸੌ ਵਾਰ ਕਹਿਣ, ਧੀ-ਧਿਆਣੀ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਥੋੜ੍ਹੇ ਤੋਰ ਦਾਂਗੇ। ਚਾਰ ਕੁ ਲੀੜੇ ਤਾਂ ਬਣਾਵਾਂਗੇ ਈ... ਨੱਕੋਂ ਕੰਨੋਂ ਵੀ ਸੱਖਣੀ ਤਾਂ ਨ੍ਹੀਂ ਤੋਰ ਦੇਣੀ।” ਇੰਨਾ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਮਾਂ ਫਿਸ ਪਈ। ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਗਲ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਢਾਰਸ ਦਿੰਦਿਆਂ ਭੂਆ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਧੀਆਂ ਤਾਂ ਤੋਰਨੀਆਂ ਈ ਪੈਂਦੀਆਂ, ਇੱਕ ਨਾ ਇੱਕ ਦਿਨ। ਰੱਬ ਚੰਦਰੇ ਨੇ ਲੇਖ ਹੀ ਐਹੋ ਜਿਹੇ ਲਿਖੇ ਐ ਧੀਆਂ ਦੇ।” ਭੂਆ ਨੇ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆਂ ਗੱਲ ਹਾਸੇ ’ਚ ਪਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਭਾਬੀ, ਮੇਰੀ ਜੇਠਾਣੀ ਨੇ ਕਿਹੈ- ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਕੁਸ ਨਾ ਦਿਓ ਪਰ ਵਿਚੋਲਣ ਨੂੰ ਸੂਟ ਦੇਣਾ ਨਾ ਭੁੱਲ ਜਾਇਓ।”

ਰਾਤ ਦੇ ਰੋਟੀ-ਟੁੱਕ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਕੇ ਬੇਬੇ ਮੈਨੂੰ ਚਾਚੇ-ਚਾਚੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਭੇਜ ਦਿੰਦੀ। ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਦੀ ਅੱਗ ਸੇਕਦਿਆਂ, ਸੁੰਢ ਜਵੈਣ ਵਾਲੀ ਚਾਹ ਪੀਂਦਿਆਂ ਗੱਲਾਂ ਛਿੜ ਪੈਂਦੀਆਂ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਭਾਈਏ ਨੇ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਦੇਖ ਬਈ ਰਤਨਿਆ, ਮੈਂ ਸੋਚਦਾਂ ਬਈ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਦੋ ਪੈਸੇ ਦੀ ਕਫੈਤ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ, ਕਰ ਲਈਏ। ਰਾਤ ਦੀ ਧਾਮ (ਰੋਟੀ) ਵੇਲੇ ਦਾਲ-ਚੌਲ ਤੇ ਖੰਡ-ਬੂਰਾ ਠੀਕ ਐ ਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਧਾਮ (ਰੋਟੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੱਡੂ ਜਲੇਬੀ ਤੇ ਸਕਰਪਾਰੇ) ਤਾਂ ਕਰਨੀ ਈ ਪੈਣੀ। ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਕਫੈਤ ਨ੍ਹੀਂ ਹੋਣੀ।” ਚਾਚੇ ਨੇ ਭਾਈਏ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, “ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ’ਚ ਇੱਕ ਗੱਲ ਐ।” “ਉਹ ਕਿਹੜੀ?” ਭਾਈਏ ਨੇ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ। “ਉਹ ਐ, ਬਰਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਦੋ ਦਿਨ ਚਾਹ ਵਰਤਾ ਦਿੰਦੇ ਆਂ ਖੰਡ ਦੀ, ਬਾਕੀ ਨਾਨਕਾ ਮੇਲ ਤੇ ਆਏ ਗਏ ਨੂੰ ਗੁੜ ਦੀ ਚਾਹ ਚੱਲਣ ਦਈਏ। ਖੰਡ ਐ ਚਾਰ ਰੁਪਈਏ ਕਿਲੋ ਤੇ ਗੁੜ ਹੈਗਾ ਅੱਠ ਆਨੇ ਨੂੰ। ਕਿੰਨਾ ਫਰਕ ਐ...?” ਭਾਈਆ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੀ ਬੇਬੇ ਭਰਿੰਡ ਵਾਂਗੂੰ ਪੈ ਗਈ, “ਕੁਸ ਤਾਂ ਖੌਫ ਖਾਹ ਬੰਦਿਆ ਰੱਬ ਦਿਆ। ਮੇਰੇ ਪੇਕਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁੜ ਦੀ ਚਾਹ...? ਉਹ ਦਿਨ ਭੁੱਲ ਗਿਆਂ ਜਦ ਖੂਨ ਦੇ ਮਰੋੜਿਆਂ ਨਾਲ ਮਰਨ ਹਾਕੇ ਪਏ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਚੱਕ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਲੈ ਗਿਆ ਤੀ। ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਨੇ ਅੱਗਾ ਪਿੱਛਾ ਨ੍ਹੀਂ ਦੇਖਿਆ, ਸੋਲਾਂ ਰੁਪਈਏ ਫੀਸ ਦਿੱਤੀ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ... ਦੁਆਈਆਂ, ਟੀਕਿਆਂ ਦਾ ਖਰਚਾ ਵੱਖਰਾ। ਅੱਠ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੁਪਈਆ ਖਰਚਿਆ ਤੀ ਮੇਰੇ ਬੀਰੇ ਨੇ। ਤੇਰਾ ਕੋਈ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਹਾਈ ਹੋਇਆ ਤੀ ਉਸ ਵਕਤ?” ਬੇਬੇ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਰੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਏ। ਚਾਚਾ ਚਾਚੀ ਵੀ ਮਲਕ ਜਿਹੇ ਉੱਠ ਤੁਰੇ।

ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਟਿਕ-ਟਿਕਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਰਾਤ ਨੂੰ ਰੋਟੀ-ਟੁੱਕ ਵੇਲੇ ਚਾਚਾ ਬਾਹਰ ਜੁੱਤੀ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਆਣ ਬੈਠਾ। ਰਸਮੀ ਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ-ਬਾਤਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚਾਚੇ ਨੇ ਝਿਜਕਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਲੈ ਬਈ ਬੀਰਾ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਆ ਬਈ ਜਿਹੜਾ ਫੁਰਨਾ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਤੜਕਸਾਰ ਆਵੇ, ਉਹ ਸੱਚਾ ਹੁੰਦੈ। ਜਿਹੜਾ ਫੁਰਨਾ ਮੈਨੂੰ ਫੁਰਿਆ, ਉਹ ਇਹ ਐ ਬਈ ਬਰਾਤੀਆਂ ਤੇ ਬਾਕੀ ਮੇਲ ’ਚ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਾ ਰੱਖੀਏ। ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਚਾਹ ਬਣਾਈਏ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ। ਅੱਧਾ ਪਾਈਏ ਗੁੜ ਤੇ ਅੱਧੀ ਪਾਈਏ ਖੰਡ। ਚਾਰ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਕਫੈਤ ਵੀ ਹੋ ਜੂ ਤੇ ਪ੍ਰਾਹੁਣਿਆਂ ਦੀ ਖਾਤਰ-ਸੇਵਾ ਵੀ ਖਰੀ ਹੋਜੂ।” ਚਾਚੇ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦੇ ਕੇ ਭਾਈਏ ਤੇ ਬੇਬੇ ਵੱਲ ਝਾਕਿਆ। ਭਾਈਏ ਨੇ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਠੀਕ ਐ ਫਿਰ ਚੰਨੋ ਦੀ ਬੇਬੇ।” ਬੇਬੇ ਮੂੰਹੋਂ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲੀ ਪਰ ਮੱਥੇ ਦੀਆਂ ਤਿਊੜੀਆਂ ਕੁਝ ਨਰਮ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚਲੀ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਲਾਲੀ ਦੀ ਰੰਗਤ ਵੀ ਮੱਧਮ ਪੈ ਗਈ।

ਭਾਈਏ, ਬੇਬੇ ਤੇ ਚਾਚੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ। ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਅਣਕਹੀ ਜਿਹੀ ਤਸੱਲੀ ਤੇ ਅਣਕਿਆਸੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇੰਝ ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੱਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।

ਸੰਪਰਕ: 88378-08371