ਮੰਜ਼ਿਲ ਤਮਾਮ ਉਮਰ ਮੁਝੇ ਢੂੰਡਤੀ ਰਹੀ...

ਮੇਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਲੋਂ ਇਕ ਜਾਣਕਾਰ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ; ਕਹਿੰਦਾ, “ਚਾਚਾ ਜੀ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਕੀਤੀ ਆ, ਨਾਨ-ਮੈਡੀਕਲ ਨਾਲ, ਤੇ ਹੁਣ ਬੀਐੱਸਸੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਰਾ ਗਾਈਡ ਕਰਦੋ।” ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਧੰਨਭਾਗ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸਲਾਹ ਕੰਮ ਆਜੇ।” ਮੁੰਡਾ ਕਹਿੰਦਾ,...

Dr. Paramjit Singh Kattu

04:27 AM Aug 01, 2025 IST

ਮੇਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਲੋਂ ਇਕ ਜਾਣਕਾਰ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ; ਕਹਿੰਦਾ, “ਚਾਚਾ ਜੀ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਕੀਤੀ ਆ, ਨਾਨ-ਮੈਡੀਕਲ ਨਾਲ, ਤੇ ਹੁਣ ਬੀਐੱਸਸੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਰਾ ਗਾਈਡ ਕਰਦੋ।”

ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਧੰਨਭਾਗ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸਲਾਹ ਕੰਮ ਆਜੇ।”

ਮੁੰਡਾ ਕਹਿੰਦਾ, “ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਹੋ, ਚਾਚਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਾਲ ’ਚ ਐਡ ਕਰਲਾਂ, ਚਾਚਾ ਜੀ ਮਾਸਟਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ।”

“ਚਾਚਾ ਜੀ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰੋ।” ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਚਾਚਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਮੈਂ ਵੀ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੂੰ ਚਾਚਾ ਕਹਿਣਾ ਠੀਕ ਸਮਝਿਆ। ਚਾਚਾ ਜੀ ਨੇ ਕਾਲ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ‘ਸਾਸਰੀ ਕਾਲ’ ਕੀਤੀ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਜੀ ਦੱਸੋ, ਕੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾਂ? ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਕਰਾਉਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਬੀਐੱਸਸੀ?” ਚਾਚਾ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ, “ਅਸੀਂ ਫਲਾਣੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ’ਚ ਫਾਰਮ ਭਰੇ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਬੀਐੱਸਸੀ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਤਾਂ ਭਰ ਗਈਆਂ, ਤੁਸੀਂ ਬੀਟੈੱਕ ’ਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਲੋ।”

ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਚਾਚਾ ਜੀ, ਇਹ ਸਭ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਹੋਗੇ ਹੁਣ, ਇਹ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਵਾਂਗ ਕਹਿਣਗੇ- ‘ਭਾਈ ਖੰਡ ਤਾਂ ਹੈਨੀ, ਪਟਾਕੇ ਲੈਜੋ।’ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸੋ, ਖੰਡ ਦੀ ਥਾਂ ਪਟਾਕੇ ਲੈਣੇ?”

ਸ਼ਾਇਦ ਚਾਚਾ ਜੀ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਅਜਿਹੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਜਵਾਬ ਦੀ ਆਸ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਚਾਚਾ ਜੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਕੰਬੀ, ਪਿੰਡਾਂ ਵੱਲ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੋਣਾ ਕਿ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਤੇ ਫਿਲਮ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਾਉਣ ਲੱਗਾਂ, ਪਰ ਅੱਗਿਓਂ ਮੈਂ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੋਲ-ਮੋਲ ਗੱਲ ਨਾ ਕੀਤੀ ਸਗੋਂ ਉਹੀ ਕੀਤੀ, ਪਿੰਡਾਂ ਵਾਲੀ ਸਿੱਧੀ ਤੇ ਖਰੀ ਗੱਲ। ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਕੌਣ ਸਮਝਾਵੇ, ਬਈ ‘ਮੈਂ ਪਿੰਡੋਂ ਨਿਕਲਿਆਂ ਹੋਇਆਂ (ਭਾਵ ਸ਼ਹਿਰ ਰਹਿਨਾ) ਪਰ ਪਿੰਡ ਮੇਰੇ ’ਚੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਨਿਕਲਿਆ।’

ਚਾਚਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਿਆਂ ਫਿਰ ਕਿਹਾ, “ਜੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਸੰਦ ਆਗੀ ਸੀ।”

“ਚਾਚਾ ਜੀ, ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ (ਸ਼ਾਪਿੰਗ) ਮਾਲ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਆਉਂਦੇ ਨੇ, ਪਰ ਪੰਜੀਰੀ ਦਾ ਸਮਾਨ ਲੈਣ ਪੰਜਾਰੀ ਦੀ ਹੱਟੀ ਹੀ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ।” ਮੈਂ ਆਖ਼ਿਰੀ ਧੋਬੀ ਪਟਕਾ ਮਾਰਿਆ।... ਅਖ਼ੀਰ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਮਹਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਤੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਪਟਿਆਲਾ ’ਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਭੇਜ ਰਿਹਾਂ, ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜਿਥੇ ਠੀਕ ਲੱਗੇ, ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਦਾਖ਼ਲਾ ਕਰਵਾ ਦਿਓ।”

ਮਨ ਦਾ ਹਰ ਕੋਨਾ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਪੀੜ ਨਾਲ ਵਿੰਨ੍ਹਿਆ ਗਿਆ। ਹਰ ਸਾਲ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਸਕੂਲਾਂ ’ਚੋਂ ਕਾਲਜਾਂ ਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ’ਚੋਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਹਰ ਸਾਲ ਠੱਗੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ, ਗੁਮਰਾਹ ਹੋ ਰਹੇ ਨੇ, ਆਪਣਾ ਭਵਿੱਖ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ। ਇਹੀ ਹਾਲ ਨੌਜਾਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਟਾ ਫੈਕਟਰੀ ਵਰਗੀਆਂ ਵੈੱਬ-ਸੀਰੀਜ਼ ਨਿਕਲੀਆਂ।

ਇਕ ਦਿਨ ਇਕ ਦੋਸਤ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸਾਹਿਬ, ਚਲੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਵਾਨੀ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਫਿਲਮ ਬਣਾਈਏ।” ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਫਿਲਮ ਬਣੇਗੀ।” ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ, “ਉਹ ਕਿਵੇਂ?” ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਬਸ ਤਿੰਨ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣੇ: ਪਹਿਲਾ, ਨੌਜਵਾਨ ਵੋਟ ਕੀ ਸੋਚ ਕੇ ਪਾਉਂਦੇ ਨੇ? ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਰਾਜ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ। ਦੂਜਾ, ਉਹ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਕੋਰਸ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਕੀ ਸੋਚ ਕੇ ਚੁਣਦੇ ਨੇ? ਇਹਦਾ ਸਬੰਧ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ। ਤੀਜਾ, ਉਹ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਖਾ ਰਹੇ ਨੇ, ਕੀ ਸੋਚ ਕੇ ਖਾ ਰਹੇ ਨੇ? ਇਹਦਾ ਸਬੰਧ ਸਿੱਧਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ।”

ਮੇਰੇ ਤਿੰਨੇ ਸਵਾਲ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਦੋਸਤ ਬਿਨਾਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਫਿਲਮ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਵਾਲਾਂ ’ਚੋਂ ਇਕ ਸਵਾਲ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਰ ਸਾਲ ਵਾਹ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਅੱਜ ‘ਚਾਚਾ ਜੀ’ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪੈ ਗਿਆ।

ਸਿੱਖਿਆ ਤੰਤਰ, ਖਾਸਕਰ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਨੇ ਕਿ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਕੋਰਸ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ੇ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ। ਅਗਾਂਹ ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਦਾਖਲਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਆਏ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਜੋ ਮਿਲ ਗਿਆ, ਉਹੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਏ ਹੁੰਦੇ।

ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਰਸ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇ, ਕੋਰਸ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਜਾਂ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਬਚਾਉਣ ਖ਼ਾਤਿਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਦਾਅ ’ਤੇ ਲਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਲੱਗਦੈ, ਬਈ ਸਾਨੂੰ ਭੁਲੇਖਾ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ; ਜਦੋਂ ਆਪਣੇ ਲਾਲਚਾਂ ਕਰ ਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿਚ ਝੋਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇਣ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੈ; ਤੇ ਬੰਦ ਅਜੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ! ਗ਼ਲਤ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਕੋਰਸ ਪੜ੍ਹੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੀਆਂ (ਮਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ) ਡਿਗਰੀਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸਤੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।

ਦੁਆ ਕਰਦਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦੇ ਚਾਚਾ ਜੀ ਖੰਡ ਦੀ ਥਾਂ ਪਟਾਕੇ ਨਾ ਖਰੀਦਣ ਤੇ ਪੰਜੀਰੀ ਦਾ ਸਮਾਨ ਪੰਸਾਰੀ ਦੀ ਹੱਟੀ ਤੋਂ ਹੀ ਲੈਣ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਜੇ ਵੀ ਉਹ ਬੱਚਾ ਸਾਡੀ ਗੱਲਬਾਤ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਵੇਲੇ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਅਸੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਹੋ ਸਕਦੈ, ਉਹ ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਨਾਨ-ਮੈਡੀਕਲਾਂ, ਆਰਟ-ਕਰਾਫਟਾਂ, ਐੱਮਫਿਲਾਂ, ਪੀਐੱਚਡੀਆਂ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ’ਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਫਿਲਮਾਂ ਹੀ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਵੇ... ਜਾਂ ਫਿਰ ਤਮਾਮ ਉਮਰ ਇਹ ਸ਼ਿਅਰ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਰਹੇ:

ਸਿਰਫ਼ ਏਕ ਕਦਮ ਉਠਾ ਥਾ ਗ਼ਲਤ ਰਾਹ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਮੇਂ,

ਮੰਜ਼ਿਲ ਤਮਾਮ ਉਮਰ ਮੁਝੇ ਢੂੰਡਤੀ ਰਹੀ। -ਅਬਦੁਲ ਹਮੀਦ ਅਦਮ

ਸੰਪਰਕ: 70873-20578