ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਰੋਕਥਾਮ ਤੇ ਇਲਾਜ
ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਵਾਇਰਲ ਲਾਗ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਿਗਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਦਾ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਜਿਗਰ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਨੁਕਸਾਨ, ਜਿਗਰ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਅੰਕੜੇ: ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ ਅਨੁਸਾਰ 2022 ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 304 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕ ਕਰੋਨਿਕ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਅਤੇ ਸੀ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸਨ। ਇਸੇ ਸਾਲ ਸਿਰਫ਼ 45% ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਤੋਂ 24 ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਵੈਕਸੀਨ ਲਗਾਈ ਗਈ। 2022 ਵਿੱਚ 1.3 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਅਤੇ ਸੀ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਕੀ ਹੈ: ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ- ਜਿਗਰ ਦੀ ਸੋਜ। ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰ ਕੇ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਇਰਸ, ਅਲਕੋਹਲ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੇਵਨ, ਕੁਝ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਆਟੋ-ਇਮਿਊਨ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਂਝ, ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲੇ ਵਾਇਰਲ ਲਾਗ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਦੇ ਪੰਜ ਮੁੱਖ ਵਾਇਰਸ ਹਨ: ਏ, ਬੀ, ਸੀ, ਡੀ ਅਤੇ ਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਅਤੇ ਸੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀ ਲਾਗ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਏ ਅਤੇ ਈ: ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦੂਸ਼ਿਤ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਘੱਟ ਗੰਭੀਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਂਝ, ਗੰਭੀਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜਿਗਰ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਅਤੇ ਸੀ: ਇਹ ਖੂਨ, ਸਰੀਰਕ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਵੀਰਜ, ਯੋਨੀ ਤਰਲ) ਅਤੇ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਟੀਕੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ, ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਯੌਨ ਸਬੰਧ, ਬਿਨਾਂ ਜਾਂਚ ਕੀਤੇ ਖੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਮਾਂ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਫੈਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕਿਸਮਾਂ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਗਰ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਰੋਸਿਸ (ਜਿਗਰ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਹੋਣਾ) ਅਤੇ ਜਿਗਰ ਦਾ ਕੈਂਸਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਡੀ: ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਦੀ ਲਾਗ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਲੱਛਣ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ: ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਦੇ ਲੱਛਣ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਅਸਪਸ਼ਟ ਜਾਂ ਗੈਰ-ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਅਤੇ ਸੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਉਹ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਜਿਗਰ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੰਦੀ। ਆਮ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਥਕਾਵਟ, ਬੁਖਾਰ, ਮਤਲੀ, ਭੁੱਖ ਨਾ ਲੱਗਣਾ, ਪੀਲੀਆ (ਚਮੜੀ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਪੀਲਾ ਪੈਣਾ), ਗੂੜ੍ਹਾ ਪਿਸ਼ਾਬ ਅਤੇ ਪੇਟ ਦਰਦ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਜਾਂ ਸੀ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਜਿਗਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ (ਸਾਈਲੈਂਟ ਕਿੱਲਰ)। ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਜਾਂਚ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਪਹੁੰਚ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਸਮਾਜਿਕ ਕਲੰਕ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਉਣ ਜਾਂ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਇਲਾਜ: ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਟੀਕਾਕਰਨ: ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਏ ਅਤੇ ਬੀ ਲਈ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਟੀਕੇ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਦਾ ਟੀਕਾ ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲਗਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਲਾਗ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਸਵੱਛਤਾ: ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਏ ਅਤੇ ਈ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਫ਼-ਸਫਾਈ, ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪਕਾਇਆ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਸਾਬਣ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧੋਣਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੰਪਰਕ: ਖੂਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਯੌਨ ਸਬੰਧ, ਸਾਂਝੀਆਂ ਸੂਈਆਂ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਅਤੇ ਟੈਟੂ ਜਾਂ ਛੇਦਣ ਲਈ ਸਟਰਲਾਈਜਡ ਜਾਂ ਅਣਵਰਤੇ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਖੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਇਲਾਜ: ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਅਤੇ ਸੀ ਲਈ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਸਰਕਾਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਜਿ਼ਲ੍ਹਾ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਫ਼ਤ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜਾਂਚ ਜਿਗਰ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਲਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬੀ ਲਈ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਐਂਟੀਵਾਇਰਲ ਦਵਾਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਸੀ ਲਈ ਹੁਣ ਨਵੀਆਂ ਐਂਟੀਵਾਇਰਲ ਦਵਾਈਆਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ ਜੋ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਜਾਗਰੂਕਤਾ: ਹਰ ਸਾਲ 28 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੌਕਾ ਵੀ ਹੈ।
*ਬਲਾਕ ਐਜੂਕੇਟਰ, ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ।
ਸੰਪਰਕ: 98768-05158
