ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤੋਂ ਹੋਵੇ ਏਆਈ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ

ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (ਏਆਈ) ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਮੋੜ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਰੱਟਾ ਮਾਰ ਕੇ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਮਾਪਦੰਡ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਬਦਲਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ, ਡਿਜੀਟਲ ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਹੁੰਚ ਹੁਣ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅੱਜ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਖਰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ‘ਸਮਾਰਟ ਨਾਗਰਿਕਾਂ’ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੈ- ਉਹ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਰਚਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਉਤਸੁਕਤਾ, ਪ੍ਰਯੋਗ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਐੱਨ ਈ ਪੀ 2020 (ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ) ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ‘ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਆਨੰਦ’ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸੋਚਣ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਏ ਆਈ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਬੋਟ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਭਾਸ਼ਾ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਗੁਣ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਤੋਂ ਅਨੁਭਵ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ਮੂਲ ਸਾਖਰਤਾ ਅਤੇ ਅੰਕੜਾ (ਪੜ੍ਹਨ, ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਗਿਣਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੜਾਅ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਰਜੀਹ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪੜਾਅ ’ਤੇ ਤਰਕ, ਡੇਟਾ ਪਛਾਣ, ਪੈਟਰਨ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਵਰਗੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੰਕਲਪ ਸਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਯੁੱਗ ਲਈ ਬਲਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਲਈ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਡਿਜੀਟਲ ਅਸਮਾਨਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਪੱਛੜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਲੇ ਵੀ ਇੰਟਰਨੈੱਟ, ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਏ ਆਈ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰੀ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ‘ਡਿਜੀਟਲ ਪਾੜਾ’ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਅਧਿਆਪਕ ਸਿਖਲਾਈ ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਫਲ ਏ ਆਈ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਯੋਗ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਤਸੁਕਤਾ ਜਗਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਏ ਆਈ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂ ਨੈਤਿਕਤਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ, ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਤੇ ਸਹਿ-ਹੋਂਦ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਕਨੀਕ ਸਿਖਾਈ ਜਾਵੇਗੀ ਤਾਂ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਅਧੂਰੀ ਰਹੇਗੀ। ਐੱਨ ਈ ਪੀ 2020 ਨੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਐਲਾਨਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਏ ਆਈ ਨਾਲ ‘ਨੈਤਿਕ ਏ ਆਈ’ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਸਿਖਾਉਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਸਫਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਾ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਏ ਆਈ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੋਝ ਨਾ ਲੱਗੇ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਖੇਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਸ਼ੀਨੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਡੇਟਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਸਿਖਾਉਣਾ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥ ਸਮਝਾਉਣਾ।

ਇਹ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਮੌਕਾ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਡਿੰਗ, ਡੇਟਾ ਸਾਖਰਤਾ ਅਤੇ ਏ ਆਈ ਆਧਾਰਿਤ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਸਿਖਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਨਿੱਕੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਨ ਵੱਲ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਨਵੇਂ ਮੌਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣਗੇ ਸਗੋਂ ਭਾਰਤ ਨਵੀਨਤਾ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੋਹਰੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਨੀਤੀਗਤ ਐਲਾਨ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਏ ਆਈ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਸੁਧਾਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ।

ਪਹਿਲਾ, ਡਿਜੀਟਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਬਰਾਬਰ ਵਿਸਥਾਰ ਤਾਂ ਜੋ ਹਰ ਸਕੂਲ ਕੋਲ ਇੰਟਰਨੈੱਟ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਸਮਾਰਟ ਉਪਕਰਨ ਹੋਣ। ਦੂਜਾ, ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਸਮੱਗਰੀ ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਾ ਬਣੇ ਅਤੇ ਐੱਨ ਈ ਪੀ 2020 ਦੇ ਬਹੁ-ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਤੀਜਾ, ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜਨਤਕ-ਨਿੱਜੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਤਕਨੀਕੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਦਾ ਵਾਧਾ।

ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਤਕਨੀਕੀ ਗਿਆਨ ਨੂੰ, ਸਗੋਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ, ਕਾਰਜ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਵੀ ਆਕਾਰ ਦੇਵੇਗੀ।

ਦਰਅਸਲ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਏਆਈ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਤਕਨੀਕੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੁੱਗ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਇਕੱਠੇ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ, ਪਰ ਫ਼ੈਸਲੇ ਅਤੇ ਵਿਵੇਕ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਰਹੇਗਾ। ਏ ਆਈ ਸਿੱਖਿਆ ਐੱਨ ਈ ਪੀ 2020 ਦੁਆਰਾ ਤਸੱਵੁਰ ਕੀਤੇ ‘21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ’ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਇਰਾਦਾ ਕਰਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਪਹਿਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਸਗੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਧਿਆਇ ਲਿਖੇਗੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕਦਮ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ।

ਸੰਪਰਕ: 70153-75570