ਮੈਂ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਕਿਉਂ ਪਾਉਂਦਾ ਹਾਂ?
ਪਰਵਾਸ ਇੱਕ ਅਕਥ ਕਥਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ, ਸਿਰੜ ਤੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਦਿਸਹੱਦੇ ਛੂਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਲਮ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਮਰੀਕਾ ਰਹਿੰਦੇ ਲੇਖਕ ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।
ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ
ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਲੇਖਣੀ ਵਿੱਚ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਪਾਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਗਲਪ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਸਾਇੰਸ ਫਿਕਸ਼ਨ) ਤੇ ਵਾਰਤਕ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ। ਰੋਜ਼ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਕਾਸ਼ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਫੇਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਟਿਮ ਟਿਮ ਚਮਕਦੇ ਤਾਰੇ ਬੜੀ ਨੀਝ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਕਹਿਕਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਅਸੀਂ ਅਨੰਦਿਤ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਵੀ! ਦਰਅਸਲ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਤੀਤ ਵੱਲ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਬਹੁਤ ਬਿਸਮ ਭਰਿਆ ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸੋਚਣ ਲੱਗਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੌਣ ਹਾਂ ਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਹਾਂ? ਕੀ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ? ਜੇ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ? ਕੀ ਉਹ ਜੀਵ ਵੀ ਕਾਰਬਨ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਣਗੇ? ਆਕਸੀਜਨ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਇੰਨਾ ਦੁਰਲੱਭ ਕਿਉਂ ਹੈ? ਸਾਡਾ ਇਸ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਕੀ ਮੰਤਵ ਹੈ? ਅਰਬਾਂ-ਖਰਬਾਂ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿੰਨੇ ਗ੍ਰਹਿ ਹੋਣਗੇ ਜਿੱਥੇ ਜੀਵਨ ਪਣਪ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕਿੰਨਾ ਅਸੀਮ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ।
ਅੱਸੀ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਸਮੇਂ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਉੱਤੇ ਹਰ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸਵੇਰ ਦੇ ਵੇਲੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀਰੀਅਲ ‘ਸਟਾਰ ਟ੍ਰੈਕ’ ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਤਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਮਨਪਸੰਦ ਲੇਖਕ ਕਾਰਲ ਸੈਗਨ ਦਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ‘ਕੌਸਮੌਸ’ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਜੋ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇੰਨਾ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਮਨ ’ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਛਾਪ ਛੱਡਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਸਾਇੰਸ ਫਿਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਸਾਇੰਸ ਫਿਕਸ਼ਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ‘ਪਰਾਗ’ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਜੌਰਜ ਔਰਵੈੱਲ ਦੇ ‘1984’ ਨਾਵਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ। ਹਿੰਦੀ ਲੇਖਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਯੰਤ ਨਰਲੀਕਰ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੀ ਕਾਮਿਕਸ ਵੀ ਪੜ੍ਹੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡਾਇਮੰਡ ਕਾਮਿਕਸ ਦੇ ਫੌਲਾਦੀ ਸਿੰਘ ਤੇ ਡਾ. ਜੌਹਨ ਆਦਿ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਇੰਸ ਫਿਕਸ਼ਨ ਲੇਖਕ ਐੱਚ. ਜੀ. ਵੈੱਲਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ’ਤੇ ਤਰਕ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਏ।...ਤੇ ਇਹ ਖ਼ਿਆਲ ਵੀ ਆਇਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਛਪੀਆਂ? ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਹਿਜ-ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਨੀਪ ਟਾਈਡ’ ਲਿਖੀ ਜੋ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਗ੍ਰਹਿ ’ਤੇ ਰੋਬੋਟਾਂ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਜੀਬ ਇਤਫ਼ਾਕ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ‘ਚੈਟ ਜੀ.ਪੀ.ਟੀ.’ ਯਾਨੀ ਮਸਨੂਈ ਬੁੱਧੀ (Artificial Intelligence) ਵਰਗੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਅਯਾਮਾਂ ਤੋਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸੰਭਾਵੀ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਵਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹੱਥੋਂ-ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤਾਂ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦਾ ਪਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਵਰਗਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮੈਂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਵਾਰਤਕ ਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ। ਜੋ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਲੇਖਕ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਨਿੱਜੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੂਝਵਾਨ ਤੇ ਸੁਖਨਵਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅਖ਼ਬਾਰ/ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਰਚਣ ਦਾ ਬਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਸਿੱਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਵੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਲਿਖਣ ਦੇ ਨਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
ਇਸੇ ਕੜੀ ਨੂੰ ਚੱਲਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਮੈਂ ਡਾ. ਦੇਵਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਕੈਨੇਡਾ, ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ, ਰੂਪ ਢਿੱਲੋਂ (ਯੂ.ਕੇ.), ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਹਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਾਇਰ ਤੇ ਹੋਰ ਲੇਖਕ ਸੱਜਣਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਗਲਪ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਤਿਮਾਹੀ ਈ-ਮੈਗਜ਼ੀਨ ‘ਉਡਾਣ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਗਲਪ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਲੇਖ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੂਝਵਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਮਿਆਰੀ ਸਾਹਿਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਸਕੇ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਫਾਇਦੇ- ਨੁਕਸਾਨ, ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੋਚ ਹਰ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਵਸ ਸਕੇ। ‘ਉਡਾਣ’ ਈ-ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਪਾਠਕ ਪਸੰਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਹੋਰ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਨਰੋਆ ਸਾਹਿਤ ਰਚਣ ਲਈ ਨਵਾਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਵੀ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਹੋਰ ਲੇਖਕ ਤੇ ਪਾਠਕ ਵੀ ‘ਉਡਾਣ’ ਨਾਲ ਜੁੜਨਗੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਸਾਹਿਤ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਲੇਖਕ ਪਣਪਣਗੇ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਮੇਰੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਖ਼ਾਨਾਬਦੋਸ਼’ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ ਪੇਸ਼ ਹਨ:
‘‘ਜਿਵੇਂ ਸਦੀਆਂ ਬੀਤ ਗਈਆਂ। ਜੁਗੜਿਆਂ ਦੇ ਰੱਥ ਨੇ ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਚੱਕਰ ਕੱਢ ਕੇ ਪਲਟੀ ਖਾਧੀ। ਸਾਗਰਾਂ ਦੇ ਸੀਨਿਆਂ ’ਤੇ ਲਿਟਦੀਆਂ ਛੱਲਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਧੜਕੇ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਅਤਿਅੰਤ ਵਿਸ਼ਾਲ, ਅਨੰਤ, ਅਥਾਹ-ਉਜਵਲ ਖੰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਬਣੀ ਦੀ ਲੀਹ ਉੱਠੀ। ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀ, ਸਿਤਾਰੇ, ਜਦ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਰਾਤ ਦੀ ਕਾਲੀ ਚੁੰਨੀ ’ਤੇ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਂਗ ਚਮਕਣ ਲੱਗੇ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੱਥਰ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਉਠਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਪਰ ਮੈਥੋਂ ਹਿੱਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ...।’’
ਈਮੇਲ: amanysingh@gmail.com
