ਤਿੱਤਲੀ ਦੇ ਖੰਭ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰੰਗ

ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ -ਕਿਔਸ ਥਿਊਰੀ (Quaos Theory)। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਬਟਰਫਲਾਈ ਇਫੈਕਟ ਜਿਹੜਾ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵੀ ਅਨੁਮਾਨ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਖੋਜੀ ਸੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਹਿਸਾਬਦਾਨ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀ ਐਡਵਰਡ ਨੌਰਟਨ ਲੌਰੇਂਜ ਜਿਸ ਨੇ 1960 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਅਤੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੌਸਮ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਨਮੂਨੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਅਨੁਮਾਨ ਤੋਂ ਉਲਟ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਖੇ ਗਏ ਵਾਕ ਤੋਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਬਟਰਫਲਾਈ ਇਫੈਕਟ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਵਾਕ ਸੀ, ‘‘ਬ੍ਰਾਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਤਿੱਤਲੀ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਹਿਲਜੁਲ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਲੰਮੀ ਲੜੀ ਸੈੱਟ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਟੈਕਸਾਸ (ਅਮਰੀਕਾ) ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜਬਰਦਸਤ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।’’ ਆਓ, ਹੁਣ ਇਸ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੀਏ;

ਮੰਨ ਲਵੋ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਿੱਤਲੀ ਨੇ ਹਲਕੇ ਜਿਹੇ ਖੰਭ ਹਿਲਾਏ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਲਾਗਲੇ ਹਵਾ ਦੇ ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਿਲਜੁਲ ਹੋਏਗੀ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਹੋਰ ਪਰ੍ਹੇ ਸਰਕ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਛੋਟੀ ਹਿਲਜੁਲ ਨੇ ਹਵਾ ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਹਿਲਜੁਲ ਨੇ ਅਗਲੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ। ਹਵਾ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦੀ ਇਹ ਗਤੀ ਹਵਾ ਦੀ ਪੂਰੀ ਚਾਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰੇਗੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੌਸਮ ਦੇ ਬਾਕੀ ਅੰਸ਼ ਵੀ ਅਸਰ ਕਬੂਲਣਗੇ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਚੇਨ ਕਿਰਿਆ ਆਰੰਭ ਹੋ ਜਾਏਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਵਾਤਾਵਰਣ ਇੱਕ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸਿਸਟਮ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ’ਤੇ ਅਸਰ ਪਵੇਗਾ।

ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਛੋਟੀ ਤਬਦੀਲੀ (ਜਿਹੜੀ ਤਿੱਤਲੀ ਦੇ ਖੰਭ ਦੀ ਹਿਲਜੁਲ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ), ਦੂਜੇ ਬਲਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ’ਤੇ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਡੀ ਹੋ ਜਾਏਗੀ। ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਛੋਟੀ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਛੋਟੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਜੁੜਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਦੂਜੇ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਬਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਡੀ ਗਤੀ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ’ਤੇ ਵੀ ਅਸਰ ਪਾਏਗੀ।

ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ ਤਿੱਤਲੀ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਹਿਲਜੁਲ ਟੈਕਸਾਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਤੂਫ਼ਾਨ ਲੈ ਆਏਗੀ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਅਲੰਕਾਰ ਹੈ, ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਕਿਰਿਆ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਸਿਸਟਮ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆਈ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਹਫੜਾ ਦਫੜੀ ਵਾਲੇ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਆਦਰਸ਼ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਸੰਵੇਦਨਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਤਾਪਮਾਨ, ਵਾਯੂ ਦਬਾਅ ਜਾਂ ਹਵਾ ਦੀ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਬਦਲਾਅ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤਿੱਤਲੀ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਲਿਆਂਦਾ, ਇਹ ਤਾਂ ਗੱਲ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਰਹੱਸਮਈ ਅਲੰਕਾਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੌਸਮ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਸਿਸਟਮ ਸਰਲ ਰੇਖੀ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਤਰਤੀਬ ਅਤੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਤਰਤੀਬੀ ਅਤੇ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਿਸਟਮ ਜਿਵੇਂ ਮੌਸਮ, ਈਕੋ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅਟੁੱਟ ਲੜੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਸਰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅਸਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਸੋਚ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਸਟਮ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਤਬਦੀਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਭਰੋਸੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਣਾ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਆਸ ਅਰਾਈ ਲਗਾਉਣੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗੀ। ਇਹ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਨਵੇਂ, ਵੱਖਰੇ ਤੱਤਾਂ ਅਤੇ ਤੱਥਾਂ ’ਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪਕੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਬਟਰਫਲਾਈ ਇਫੈਕਟ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕਿਰਿਆ ਜਾਂ ਘਟਨਾ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਪਾਰ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਸਕਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ।

ਇਸ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸਬਕ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਹਰ ਛੋਟੇ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਕਦਮ ਸੰਸਾਰ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਸਰ ਪਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਹੀਣ ਸਮਝੀ ਬੈਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਦੋਂ ਵੀ ਸਾਡੀ ਚੋਣ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਯਤਨ ਅਜਿਹੀ ਚੇਨ-ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਨ, ਜਿਹੜੀ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਵੀ ਕਰ ਸਕੀਏ, ਪਰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਮਾਰਮਿਕ ਇਨਕਲਾਬ ਲਿਆ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਤਿਤਲੀ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਫੜਫੜਾਹਟ ਵੱਡੇ ਤੂਫ਼ਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਹਮਦਰਦੀ ਲਈ, ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਯਤਨ, ਹਿੰਮਤ, ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕਤਾ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਕਦਮ ਮਹਾਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ’ਤੇ ਕਦੀ ਵੀ ਸ਼ੱਕ ਨਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੀ ਵੀ ਛੋਟਾ ਨਾ ਸਮਝੋ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਵੀ। ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਕਾਇਲ ਹੋ ਜਾਓ ਕਿ ਤਬਦੀਲੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਨਿਯਮ ਯਾਦ ਰੱਖੋ, ‘ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਬਸ ਇੱਕੋ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ ਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲ ਜਾਣਾ ਹੈੇ।’ ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਇਨਕਲਾਬ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਦਮ ਤੋਂ ਹੀ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਲ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ, ਤਾਂ ਹਰ ਪਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੌਕਾ ਬਣਾ ਲਵੋ। ਤੁਹਾਡੇ ਯਤਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਦੀ ਚੋਣ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਖੂਬਸੂਰਤ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਿਆਰ, ਆਸ ਅਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕਤਾ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ।

ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਫੜਾ ਦਫੜੀ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਹਿਲਾਏ ਗਏ ਖੰਭ, ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਤੂਫ਼ਾਨੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਲਚਲ ਕਿੰਨੀ ਛੋਟੀ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਤੁਹਾਡੇ ਇਹ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਕਦਮ ਹੀ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਦੇ ਬੀਜ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਖੰਭ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਜਾਓ। ਵੱਡੇ ਇਨਕਲਾਬ ਵੀ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਟਰਫਲਾਈ ਇਫੈਕਟ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਸਮਝਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪ ਸਭ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕਦਮ ਹੈ, ਪਰ ਕੌਣ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਚੇਨ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿੱਡੀ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ।

ਸੰਪਰਕ: 98147-15796