ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਵਾ ਲਈ ਮੁਸੀਬਤ ਵਧਾ ਰਹੀ: ਮਾਹਿਰ

PGIMER ਅਤੇ CAQM ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਗੜਦੀ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਨਾਲ ਹੀ ਜੋੜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਵੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਵਿਗੜਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਦੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਬੂਤ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਝੋਨੇ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਪਾਸੇ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

PGIMER, ਚੰਡੀਗੜ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਆਫ਼ ਐਨਵਾਇਰਨਮੈਂਟਲ ਹੈਲਥ ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਖੈਵਾਲ (ਜੋ ਸੈਂਟਰ ਆਫ਼ ਐਕਸੀਲੈਂਸ ਆਨ ਕਲਾਈਮੇਟ ਚੇਂਜ ਐਂਡ ਏਅਰ ਪੋਲਿਊਸ਼ਨ-ਰਿਲੇਟਿਡ ਇਲਨੈੱਸ (ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲਾ) ਵਿੱਚ ਨੋਡਲ ਫੈਕਲਟੀ ਅਫਸਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ) ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅੰਤਰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।

ਡਾ. ਖੈਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘8 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 15 ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ (47) ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ (1,161) ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਰਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੱਗ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੇਖੀ ਗਈ।’’

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਕਸੂਰ, ਓਕਾਰਾ, ਅਤੇ ਪਾਕਪਟਨ ਹੌਟਸਪੌਟ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ 36.3 ਫੀਸਦੀ ਹਿੱਸਾ ਸਿਰਫ ਓਕਾਰਾ ਦਾ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਹਵਾ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਧੂੰਏਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਕਣਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਫਾਰ ਏਅਰ ਕੁਆਲਿਟੀ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ (CAQM) ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਮਾਹਿਰ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ।

ਮਾਹਿਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਅਸੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਅੱਗਾਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਸਾਡੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਾਡਾ ਕੋਈ ਕੰਟਰੋਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।’’

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਲਗਪਗ 22 ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ, ਪਰ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਨਹੀਂ ਆਈ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਿਸਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਘੰਟਿਆਂ ਜਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦੌਰਾਨ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਸਾੜ ਰਹੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਦੀ ਪਕੜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।

ਦੁਪਹਿਰ ਦੀਆਂ ਭੂ-ਸਥਿਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹੋਏ ਗਾੜ੍ਹੇ ਧੂੰਏਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰੀ ਮੁੱਦੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ।

ਡਾ. ਖੈਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਾਤ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਤੋਂ 6–12 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਹਵਾਵਾਂ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਧੁੰਦ ਅਤੇ ਹਲਕੀ ਧੁੰਦ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਸਮਤਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੇ ਪਾਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮਣ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਹੀ ਕੁਦਰਤੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਹਨ।

ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਉਜਾਗਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ (PPCB) ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਬਸੰਤ ਗਰਗ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਗਰਗ, ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਸਨ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 12 ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ AQI ਦਾ ਪੱਧਰ 125 ’ਤੇ ਮੱਧਮ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਇਹ 106 ਸੀ। ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਰਾਤ 10 ਵਜੇ AQI 104 ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਾਲੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।