ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਆਨੰਦ
ਮੈਨੂੰ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ’ਚ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਨੇੜੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਗੈਰ-ਸਿੱਖ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਸਭ ਦੇਖਣ ਦੀ ਤਾਂਘ ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅਮਰੀਕਾ ਰਹਿੰਦੇ ਦੋਸਤ ਰਣਜੀਤ ਸੰਧੂ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਉਲੀਕਿਆ। ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ’ਚ ਖਨਯਾਰਾ ਰੋਡ ’ਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਦਾਦੁਨ ’ਚ ਗਏ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਬੜੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਰਾਤਨ ਬੀੜ ਲਗਪਗ 300 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਬੀੜ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵਡੇਰੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਵਿਨਾਸ਼ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, ‘‘ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਗਿਆਨੀ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਹੱਥੀਂ ਲਿਖਿਆ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪਿਆਰ ਵਜੋਂ ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਵੱਡੇ-ਵਡੇਰੇ ਇਹ ਪਾਵਨ ਸਰੂਪ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਲੈ ਆਏ।’’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਏ ਸਨ ਪਰ ਉਹ ਪਾਵਨ ਸਰੂਪ ਇੱਥੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੁਧਿਆਣੇ ਲੈ ਗਏ। ਉਥੋਂ ਫਿਰ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪਾਵਨ ਸਰੂਪ ਇੱਥੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਰੂਪ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋ ਹਟਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਰੱਖ ਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਦੁਬਾਰਾ ਕੋਈ ਇਸ ਨੂੰ ਨਾ ਲੈ ਜਾਵੇ।
ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲਾ ਸਫਰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਜਾਣ ਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਅਤੇ ਰਾਮਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਪੁਰਾਤਨ ਬੀੜਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਸਾਨੂੰ ਖਿੱਚ ਰਹੀ ਸੀ। ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੱਕ ਕਰੀਬ ਚਾਰ ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅਖੀਰ ਉਸ ਪਿੰਡ ਪੁੱਜ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਪੁਰਾਤਨ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਗੈਰ-ਸਿੱਖ ਬਰਾਦਰੀ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਕਾਨੜਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇਬੇਗਾਓਂ ’ਚ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਘਰ ’ਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਉੱਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਾਫੀ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਔਰੰਗਾਬਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇਬੇਗਾਓਂ ਦੀ ਪੰਚਾਇਤ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਪਿੰਡ ’ਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਪੁਰਾਤਨ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ 311 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਗ ਭਾਵੇਂ ਕਾਫੀ ਬਿਰਧ ਹਾਲਤ ’ਚ ਹਨ ਪਰ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੇਠੀ ਭਰਗਵ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸੱਪ ਦੀ ਕੁੰਜ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਕਾਗਜ਼ ਨੂੰ ਕੀੜਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਗ੍ਰੰਥੀ ਭਾਈ ਦਯਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਬਾਣੀ ਵੱਧ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਹ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਸਰੂਪ ਉਦਾਸੀ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਮੱਠ ਵਿਚ ਬਹਿ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਮੱਠ ਹੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਇੱਥੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸਮਝ ਭਾਵੇਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਸਤਿਕਾਰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਦੀਪਕ ਬੋੜਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ’ਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਪਰ ਉਹ ਮੂਲਮੰਤਰ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਮੂਲਮੰਤਰ ਸੁਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੂਲਮੰਤਰ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਭਾਵੇਂ ਔਖਾ ਸੀ ਪਰ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਵੇੇਲਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਹੌਸਲਾ ਕਰ ਕੇ ਤੁਰ ਹੀ ਪਏ। ਇੱਥੋਂ ਕੋਈ ਸੌ ਕੁ ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦਿਆਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਪੁਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਡੋਮੇਗ੍ਰਾਮ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਾਮਲਪੁਰਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਚ ਪੁੱਜੇ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ 175 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਗ੍ਰੰਥੀ ਭਾਈ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕਤਰੂ ਮੋਹਨ ਅਤੇ ਸਿੰਧੀਆ ਰਾਓ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, ‘‘ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸ ਗਏ ਸਨ ਕਿ ਇਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਰੂਪ ਇੱਥੇ ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 50-55 ਸਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਧੂ ਨੇ ਹੱਥੀਂ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਵਿਚ ਹੜ੍ਹ ਆ ਗਿਆ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ’ਚ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ। ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉਸ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਛੂਹ ਕੇ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਵੀ ਜਦੋਂ ਹੜ੍ਹ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਛੂਹ ਕੇ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।’’ ਕਤਰੂ ਮੋਹਨ ਭਾਵੇਂ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹੈ ਪਰ ਮੂਲਮੰਤਰ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋ ਸਿੱਖ ਜੱਥਾ ਆ ਕੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਗਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲੰਗਰ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ’ਚ ਸ਼ਰਧਾ ਵੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਕਿ ਇੰਨੀ ਸ਼ਰਧਾ ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ’ਚ ਨਹੀਂ ਜਿੰਨੀ ਮਰਾਠੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਤੀ ਗੈਰ-ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ’ਚ ਸ਼ਰਧਾ ਵੇਖ ਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸਕੂਨ ਮਿਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਹੈ ਪਰ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਵੀ ਹੈ।
ਪੁਰਾਤਨ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਗੈਰ-ਸਿੱਖਾਂ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਥੇ ਪਾਵਨ ਸਰੂਪ ਪੂਰੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਪੁਰਾਤਨ ਬੀੜ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡਿਆਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਸੰਪਰਕ: 9877092505